Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Ανδρέα Μαζαράκη
Πολύ δύσκολα θα ξεχαστεί το απόγευμα της Παρασκευής 30 Απριλίου 1982, όταν έγινε στη Νέα Υόρκη η ψηφοφορία για τη νέα Σύμβαση του Δικαίου της Θάλασσας, ύστερα από διαπραγματεύσεις εννέα ετών και έντεκα συνόδων. Το αποτέλεσμα της ψηφοφορίας ήταν: 130 υπέρ, 4 κατά και 17 αποχές. Τα τέσσερα κράτη με την αρνητική ψήφο ήταν οι ΗΠΑ, η Τουρκία, το Ισραήλ και η Βενεζουέλα. Από αυτό το γεγονός, δηλαδή ότι η Τουρκία ψήφισε κατά της νέας Σύμβασης, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η Ελλάδα, η οποία φυσικά ψήφισε υπέρ της Σύμβασης, βγήκε κερδισμένη από το νέο Σύνταγμα των Θαλασσών.
Βέβαια μερικές από τις θέσεις των παράκτιων κρατών δεν υιοθετήθηκαν πλήρως από τη νέα Σύμβαση, αλλά είναι γενικά αποδεκτό ότι το κείμενο που ψηφίστηκε είναι αρκετά ευνοϊκό για την Ελλάδα γιατί:
- Αναγνωρίζει το δικαίωμα κάθε χώρας να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 μίλια, μια διάταξη που είναι εθνικά πολύτιμη για το Αιγαίο.
- Αναγνωρίζει ότι τα νησιά έχουν πλήρη δικαιώματα αποκλειστικής οικονομικής ζώνης και υφαλοκρηπίδας. Εξαιρούνται οι βραχονησίδες που δεν μπορούν να συντηρήσουν οικονομική ζωή στο έδαφός τους, αλλά στην περίπτωση των βραχονησίδων του Αιγαίου δεν υπάρχει πρόβλημα, γιατί όλες καλύπτονται από την αποκλειστική οικονομική ζώνη και την υφαλοκρηπίδα των κατοικημένων ελληνικών νησιών.
- Δεν θέτει ιδιαίτερους περιορισμούς σε θάλασσες το Αιγαίο, για το οποίο η Τουρκία αγωνίστηκε να ισχύσει καθεστώς ειδικών περιστάσεων.
Γενικότερα η Σύμβαση, η οποία αποτελείται από τριακόσια είκοσι άρθρα, εννέα παραρτήματα και τέσσερις αποφάσεις, υιοθέτησε κανόνες και διατάξεις που ευνοούν τις ελληνικές θέσεις και σε άλλα θέματα, όπως την εμπορική ναυτιλία, τη ρύπανση του θαλάσσιου περιβάλλοντος και τη θαλάσσια επιστημονική έρευνα. Η Ελλάδα πήρε ενεργό μέρος στη διάσκεψη και υποστήριξε τόσο την ανάγκη καθιέρωσης νέου συστήματος κανόνων για την θάλασσα, όσο και τις περισσότερες από τις επιμέρους διατάξεις που υιοθέτησε η διάσκεψη. Ασφαλώς ούτε όλες οι εισηγήσεις και οι απόψεις της Ελλάδας έγιναν αποδεκτές, ούτε και όλες τις φορές η Ελλάδα κατόρθωσε να αποτρέψει υιοθέτηση αντιλήψεων και κανόνων που δεν ήταν ευνοϊκά γι’ αυτήν.
Σε μια διάσκεψη όμως, στην οποία πήραν μέρος 160 κράτη με διαμετρικά αντίθετη πολιτική φιλοσοφία και χωρισμένα σε συνασπισμούς οξύτατα ανταγωνιζόμενους, είναι αδύνατο να μην υπάρξουν αμοιβαίες υποχωρήσεις και συμβιβασμοί προκειμένου να επιτευχθεί κάτι αποδεκτό από όλους. Έτσι την Παρασκευή 10 Δεκεμβρίου 1982, στο Μοντίγκο Μπέι της Τζαμαϊκής, υπογράφτηκε από τον τότε υφυπουργό Εξωτερικών Κάρολο Παπούλια, για λογαριασμό της Ελλάδας, η νέα Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας και η Τελική Πράξη.
Την ημέρα εκείνη αντιπρόσωποι από 119 κράτη-μέλη του ΟΗΕ υπέγραψαν τη τη Σύμβαση και 150 την Τελική Πράξη του Δικαίου της Θάλασσας. Το ενδιαφέρον της ελληνικής αντιπροσωπείας, στη διάρκεια των εννέα και πλέον ετών που διήρκεσε η διάσκεψη, επικεντρώθηκε σε μεγάλο βαθμό στο να εξασφαλιστούν τα ελληνικά συμφέροντα κατά τρόπον που να μην ενισχύεται η Τουρκία. Με αυτό το κριτήριο η Σύμβαση, δίχως να ικανοποιεί πλήρως την Ελλάδα, είναι τέτοια και περιέχει τέτοιες διατάξεις, ώστε, οπωσδήποτε, δεν ικανοποιεί την Τουρκία. ΓΙ’ αυτό και η Ελλάδα την υπέγραψε. Γι’ αυτό και η Τουρκία δεν την υπέγραψε.
Για πάνω από τριάντα χρόνια τώρα η Ελλάδα επιμένει μονότονα ότι η μοναδική της νομική διαφορά με την Τουρκία είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας. Όμως εδώ και πάνω από τριάντα χρόνια η έννοια της υφαλοκρηπίδας έχει υπερκερασθεί από αυτήν της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ). Από την ύπαρξη της νέας Σύμβασης του Διεθνούς Δικαίου της Θάλασσας το 1982 κανένα κράτος στον κόσμο δεν έχει ζητήσει μόνο την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας του από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης, αλλά πάντα ζητά και την ταυτόχρονη οριοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης του.
Πράγματι όλες οι αποφάσεις του Δικαστηρίου μέχρι σήμερα λαμβάνουν υπόψη την οριοθέτηση και των δύο ζωνών, των οποίων η οριοθετική γραμμή συμπίπτει. Οι Τούρκοι βέβαια τρίβουν τα χέρια τους που ακούν τόσα χρόνια τις ελληνικές κυβερνήσεις και όλα τα πολιτικά κόμματα να μιλάνε μόνο για την υφαλοκρηπίδα, χωρίς να αναφέρονται στην ΑΟΖ. Ο λόγος βέβαια της μεγάλης χαράς των Τούρκων είναι ότι γνωρίζουν ότι η Ελλάδα έχει πολλά να κερδίσει μετά την οριοθέτηση μιας ΑΟΖ στο Αιγαίο και στην ανατολική Μεσόγειο.
Τα πράγματα άλλαξαν…
Τα πράγματα όμως άλλαξαν όταν η Κύπρος αποφάσισε να συνάψει συμφωνία με την Αίγυπτο για την οριοθέτηση της ΑΟΖ των δύο κρατών και μετά να αρχίσει έρευνες για πετρέλαια στην κυπριακή ΑΟΖ. Η ελληνική κυβέρνηση εμφανίζεται να συμφωνεί και υποστηρίζει την κυπριακή θέση, τη στιγμή που ποτέ δεν ασχολήθηκε με αυτή τη νέα έννοια του Δικαίου της Θάλασσας.
Όπως γνωρίζουμε, ο κύριος λόγος της ελληνοτουρκικής διαφοράς είναι η ύπαρξη πετρελαίου στο Αιγαίο, όμως οι ελληνικές κυβερνήσεις ουδέποτε ζήτησαν οριοθέτηση της ΑΟΖ στο Αιγαίο και στη Μεσόγειο! Τώρα η κυπριακή πρωτοβουλία φέρνει στο προσκήνιο όχι μόνο αυτή τη μεγάλη ελληνική παράλειψη, αλλά φέρνει και σε πολύ δύσκολη θέση την Τουρκία, η οποία βέβαια δεν επιθυμεί να εγείρει θέμα ΑΟΖ, που τόσο πολύ βλάπτει τα συμφέροντά της στη Μεσόγειο.
Η Τουρκία δέχεται ότι όλα τα νησιά δικαιούνται να έχουν τις ίδιες θαλάσσιες ζώνες με τις ηπειρωτικές ακτές, πλην ότι τα νησιά του Αιγαίου αποτελούν μια «ειδική περίσταση», στερούμενα έτσι του δικαιώματος αυτού. Αλλά η Σύμβαση του 1982 για το Δίκαιο της Θάλασσας αναφέρει ρητά (άρθρο 121 , παράγραφο 2) ότι όλα τα νησιά διαθέτουν ΑΟΖ και ότι η ΑΟΖ ενός νησιού καθορίζεται με τον ίδιο ακριβώς τρόπο που καθορίζεται και για τις ηπειρωτικές περιοχές.
Η Τουρκία δεν μπορεί να χρησιμοποιήσει για την ΑΟΖ τα ίδια επιχειρήματα που προβάλλει για την υφαλοκρηπίδα των νησιών του Αιγαίου, ότι δηλαδή τα νησιά μας δεν διαθέτουν υφαλοκρηπίδα ή ότι «κάθονται» πάνω στην υφαλοκρηπίδα της Ανατολίας, γιατί η ΑΟΖ δεν έχει κανένα γεωλογικό «παρελθόν». Άλλωστε η νέα Σύμβαση έχει καταργήσει τη γεωλογική έννοια της υφαλοκρηπίδας και έτσι η Τουρκία έχει χάσει και αυτό το επιχείρημα.
Τα διακόσια μίλια
Τα 200 μίλια αποτελούν το ανώτατο όριο μιας ΑΟΖ. Για να έχει ένα κράτος ΑΟΖ 200 μιλίων, πρέπει να απέχει από ένα άλλο παράκτιο κράτος 400 μίλια. Τέτοιες αποστάσεις δεν υπάρχουν ανάμεσα στην Ελλάδα και στις γειτονικές της χώρες και επομένως ισχύει για την οριοθέτηση αυτής η μέση γραμμή. H Τουρκία δεν δέχεται αυτό το είδος οριοθέτησης, λέγοντας ότι το Αιγαίο είναι κλειστή θάλασσα και ότι τα ελληνικά νησιά αποτελούν ειδικές περιστάσεις και δεν έχουν τα ίδια δικαιώματα που έχουν οι ηπειρωτικές περιοχές. Προσπαθεί βέβαια να αποσιωπήσει ότι έχει ήδη συμφωνήσει την ΑΟΖ της στη Μαύρη Θάλασσα, η οποία είναι πιο κλειστή θάλασσα από το Αιγαίο. Συγκεκριμένα προχώρησε σε οριοθετήσεις με την Τότε Σοβιετική Ένωση, με τη Ρουμανία και με τη Βουλγαρία, χρησιμοποιώντας βεβαίως τη μέθοδο της μέσης γραμμής την οποία όμως αρνείται να αποδεχτεί για το Αιγαίο.
Τη δεκαετία του 1970, κατά τις συζητήσεις της Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας, οι αντιπροσωπείες των κρατών της Λατινικής Αμερικής, που έφεραν προς συζήτηση τη νέα έννοια της ΑΟΖ, ζήτησαν να αγνοηθεί η ύπαρξη της υφαλοκρηπίδας, μιας και είχε ξεπεραστεί από αυτήν της ΑΟΖ. Τα ίδια κράτη όχι μόνο αγνοούν την αξία της ΑΟΖ, αλλά προσπαθούν να μας πείσουν ότι το Ισραήλ και η Κύπρος κακώς έκαναν οριοθέτηση της ΑΟΖ και έχουν απεμπολήσει τα εθνικά τους μιας και αγνόησαν την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας.
Είναι ξεκάθαρο σε όλους ότι η οριοθέτηση της ΑΟΖ ανάμεσα στην Κύπρο και στο Ισραήλ όχι μόνο αποτελεί μια σημαντική οριοθέτηση, αλλά με αυτήν ταυτόχρονα τα δύο κράτη έχουν προχωρήσει σε θαλάσσιες έρευνες για την εξεύρεση πετρελαίου και φυσικού αερίου και δεν σχεδιάζουν να οριοθετήσουν την υφαλοκρηπίδα τους, διότι η έννοια αυτή έχει ξεπεραστεί από το 1982 με την έννοια της ΑΟΖ.
