Ανοίγει ο δρόμος για νέα καινοτόμα φάρμακα χάρη στην ανακάλυψη μηχανισμού άμυνας των κυττάρων απέναντι σε βλάβες που συμβαίνουν κατά τη γήρανση. Το Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), όπου γίνεται η σχετική έρευνα, ήδη βρίσκεται σε συνεργασία με φαρμακευτικές εταιρείες και εργαστήρια στο εξωτερικό για να μεταφραστούν τα αποτελέσματα της έρευνας σε καινοτόμα φάρμακα που θα χρησιμοποιηθούν στον άνθρωπο, κυρίως για να προληφθεί η έλευση των ασθενειών που σχετίζονται με τη γήρανση, ώστε να επιτευχθεί καλύτερη ποιότητα ζωής στην τρίτη ηλικία.
«Στην ουσία τα κύτταρά μας έχουν την ικανότητα να αυτοεπιδιορθώνονται αλλά αυτή η ικανότητα εξασθενεί με τα χρόνια. Έτσι, σιγά σιγά καθώς γερνάμε, τα κύτταρά μας συσσωρεύουν βλάβες και αυτές τελικά εμφανίζονται ως παθολογικές καταστάσεις» αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ), καθηγητής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης και πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας (European Institute of Innovation and Technology, ΕΙΤ) Νεκτάριος Ταβερναράκης.
Ο ίδιος επισημαίνει ότι αν οι βλάβες που επέρχονται με τη γήρανση αφορούν το νευρικό σύστημα, τότε τα νοσήματα είναι νευροεκφυλιστικά όπως η νόσος Alzheimer και το Parkisnon, ενώ αν υπάρχουν βλάβες στο συκώτι ή στο πάγκρεας μπορεί να εκδηλωθεί διαβήτης τύπου 2. «Όλες αυτές είναι παθολογικές καταστάσεις που σχετίζονται με τη γήρανση, αλλά πλέον υπάρχουν πολύ ενθαρρυντικά αποτελέσματα στην έρευνα ώστε να προλάβουμε ή να αναβάλουμε σε μεγάλο βαθμό την εμφάνιση τέτοιων ασθενειών» προσθέτει.
Συμβουλές για την αναστολή των μηχανισμών γήρανσης
Ο κ. Ταβερναράκης υπογραμμίζει πως «αυτό που πρέπει τελικά να αντιμετωπιστεί είναι η συσσώρευση βλαβών» και τονίζει ότι εκείνο που θα πρέπει ο καθένας να κάνει όσο περνούν τα χρόνια είναι να μην υποδαυλίζει τη δημιουργία βλαβών. Γενικά σημειώνει ότι σημαντική παράμετρος είναι η διατροφή καθώς μέσω αυτής ο οργανισμός προσλαμβάνει πολλές τοξίνες και επιβλαβή στοιχεία και συνιστά την υιοθέτηση της μεσογειακής διατροφής και της δίαιτας των blue zones, που, όπως λέει, είναι περιοχές όπως η Ικαρία και η Κρήτη στην Ελλάδα με υψηλά ποσοστά υπεραιωνόβιων ανθρώπων.
«Καλό είναι επίσης να αποφεύγεται η έκθεση σε επιβαρυντικούς παράγοντες όπως το κάπνισμα που δημιουργεί σοβαρότατες βλάβες στα κύτταρα που δεν προλαβαίνουν να τις διορθώσουν, η πρόσληψη ουσιών όπως το αλκοόλ, η υπερβολική κατανάλωση υδατανθράκων, η μόλυνση της ατμόσφαιρας, η υπεριώδης ακτινοβολία, παράγοντες που δημιουργούν σοβαρές βλάβες στα κύτταρα» σχολιάζει. Επιπλέον αναφέρει ότι το πολύ έντονο στρες έχει σχετιστεί με τη γήρανση, ενώ το μέτριο στρες δε φάνηκε να είναι επιβαρυντικό. Παράλληλα σχετικές δημοσιεύσεις επισημαίνουν ότι η πνευματική άσκηση και το διάβασμα μπορούν να λειτουργήσουν ως επιβραδυντικοί παράγοντες για την εμφάνιση άνοιας και νόσου Alzheimer.
Μονάδα ιατρικής ακριβείας για τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα
Σε ό,τι αφορά τα νευροεκφυλιστικά νοσήματα, ο πρόεδρος του Ιδρύματος Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) σημειώνει ότι έχει δημιουργηθεί στο Ίδρυμα μονάδα ιατρικής ακριβείας. «Με την ανάλυση του γενετικού υλικού DNA του ασθενή μπορεί ο γιατρός να καταλάβει ποια θα ήταν η πιο αποτελεσματική θεραπεία, γιατί αυτό εξαρτάται πάρα πολύ από τα γονίδια που έχουμε κληρονομήσει από τους γονείς μας. Αυτή, λοιπόν, την κληρονομικότητά μας, μπορούμε να τη γνωρίζουμε σε όλο της το μήκος και το πλάτος μέσα από αυτή την ανάλυση DNA. Εμείς έχουμε ήδη αναλύσει χιλιάδες δείγματα στη μονάδα του ΙΤΕ και σε άλλες μονάδες που λειτουργούν στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Προς το παρόν αυτές οι αναλύσεις γίνονται δωρεάν, και το αν πρέπει να γίνουν ή όχι, είναι στην κρίση του γιατρού ο οποίος μπορεί να αποφασίσει αν η εξέταση μπορεί να είναι χρήσιμη για τον ασθενή ή όχι» λέει χαρακτηριστικά.
Σε αυτό το μήκος κύματος τονίζει ότι ήδη η βιολογία είναι ένας διεπιστημονικός κλάδος που συνεργάζεται με άλλες επιστήμες όπως η πληροφορική, η επιστήμη των υπολογιστών, η φυσική και τα μαθηματικά. Εκτιμά, άλλωστε, πως είναι πια καιρός να αναγνωριστεί τόσο η ειδικότητα του βιολόγου όσο και τα αντίστοιχα επαγγελματικά δικαιώματα.
«Μπορεί κανείς να κάνει έρευνα με αξιώσεις στην Ελλάδα»
Σχετικά με την προσωπική επαγγελματική του πορεία και την παρουσία του σήμερα στην Ελλάδα, ο κ. Ταβερναράκης αναφέρει: «Θα έλεγα ότι ήμουν πολύ τυχερός γιατί πριν φύγω για την Αμερική, είχα κάνει τις σπουδές μου εδώ στην Ελλάδα, κατ’ αρχήν στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης όπου σπούδασα Βιολογία. Στη συνέχεια έκανα το διδακτορικό μου στην Κρήτη, στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του ΙΤΕ, οπότε είχα την ευκαιρία να διαπιστώσω με τα ίδια μου τα μάτια και από κοντά ότι μπορεί κανείς να κάνει έρευνα με αξιώσεις στην Ελλάδα. Όταν έφυγα για την Αμερική είδα ότι πραγματικά λίγα πράγματα έλειπαν από εδώ και αυτός ήταν ο καθοριστικός παράγοντας για να επιστρέψω. Διαπίστωσα ότι, εδώ, στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, την Κρήτη, το Ινστιτούτο μου προσέφερε έναν χώρο για να κάνω την έρευνά μου που δεν είχε τίποτε να ζηλέψει από άλλα ερευνητικά κέντρα του εξωτερικού».
Για τους ερευνητές στην Ελλάδα διατυπώνει την άποψη πως έχουν αποδείξει ότι υπάρχει η διάθεση και η θέληση για έρευνα και προσθέτει: «Εδώ, στην Ελλάδα, μπορούμε να δημοσιεύσουμε στα καλύτερα περιοδικά, σε περιοδικά που δυσκολεύονται να δημοσιεύσουν ερευνητές από το Harvard, σε περιοδικά που απορρίπτουν μελέτες ανθρώπων που έχουν βραβευτεί με το βραβείο Νόμπελ. Παρόλα αυτά εμείς μπορούμε να στείλουμε δημοσιεύσεις στο Nature, ή το Science ή το Cell ή σε άλλα κορυφαία περιοδικά του κόσμου. Χρειάζεται όμως η σταθερή στήριξη και χρηματοδότηση της πολιτείας στην έρευνα ώστε να την δει όχι ως μια περιττή πολυτέλεια αλλά ως επένδυση για το μέλλον της χώρας».
Σαράντα χρόνια από την ίδρυση του ΙΤΕ
Το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ) γιορτάζει φέτος τα 40 χρόνια από την ίδρυσή του το 1983, έχει να επιδείξει στην πορεία του τα δέκα Ινστιτούτα του και όπως τονίζει ο κ. Ταβερναράκης, «στην παρούσα φάση είναι το μεγαλύτερο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας, καθώς έχει ξεπεράσει σε μέγεθος και το Δημόκριτο». Παράλληλα, εκτός από το μεγαλύτερο, είναι και το πιο ανταγωνιστικό καθώς σύμφωνα με ανεξάρτητες επιτροπές και διεθνείς επιτροπές κρίσης αναδεικνύεται στο κορυφαίο ερευνητικό ίδρυμα της χώρας σε όλες τις αξιολογήσεις των τελευταίων 20 ετών. Στις κατατάξεις ερευνητικών κέντρων από διεθνείς οργανισμούς το ΙΤΕ βρίσκεται στην θέση 130 παγκοσμίως ανάμεσα σε πάνω από 9.000 ερευνητικά κέντρα σε όλο τον κόσμο.
Μιλώντας για τα επόμενα βήματά του, υπογραμμίζει πως το ΙΤΕ επιθυμεί να διατηρήσει την επιστημονική αριστεία (για να μπορεί να είναι ανταγωνιστικό και να εξασφαλίζει τη χρηματοδότηση που χρειάζεται ώστε να λειτουργεί) αλλά και να αξιοποιείται η έρευνα που γίνεται προς όφελος της κοινωνίας και της οικονομίας.
Σημειώνεται ότι στο ΙΤΕ λειτουργούν εκτός από τα 10 ερευνητικά ινστιτούτα και κάποιες ειδικές δομές, όπως οι πανεπιστημιακές εκδόσεις Κρήτης (που εξειδικεύονται στο πανεπιστημιακό σύγγραμα), η πλατφόρμα δωρεάν διαδικτυακών μαθημάτων Mathesis (όπου κανείς μπορεί να παρακολουθήσει μαθήματα υψηλότατου επιπέδου και να πάρει πιστοποιητικό παρακολούθησης), το Επιστημονικό και Τεχνικό Πάρκο Κρήτης (που είναι η θερμοκοιτίδα του ΙΤΕ στην οποία στεγάζονται νεοφυείς επιχειρήσεις και spin offs που επιθυμούν την όσμωση μεταξύ έρευνας και επιχειρηματικότητας), και το δίκτυο Πράξη του ΙΤΕ (ένα γραφείο διαμεσολάβησης και μεταφοράς τεχνολογίας που παρέχει υπηρεσίες εξασφάλισης πνευματικών δικαιωμάτων, πατεντών και εξεύρεσης συνεργατών από τη βιομηχανία για την ανάπτυξη νέων προϊόντων και υπηρεσιών).
Θα γίνουμε τελικά αθάνατοι;
Στο ερώτημα, αν θα γίνουμε τελικά αθάνατοι, ο κ. Ταβερναράκης απαντά με νόημα: «ο στόχος δεν είναι να γίνει ο άνθρωπος αθάνατος. Κάτι τέτοιο, άλλωστε, δεν νομίζω ότι είναι στη σφαίρα του εφικτού τουλάχιστον για το επόμενο μέλλον που μπορούμε να προβλέψουμε. Εκείνο που είναι ο στόχος κυρίως είναι η βελτίωση της ποιότητας ζωής, το να έχουμε δηλαδή γηρατειά ελεύθερα από ασθένειες, από μιζέρια από παθολογικές καταστάσεις που συνοδεύουν τη γήρανση γιατί το λέει και ο λαός μας: ου γαρ έρχεται μόνο το γήρας. Η γήρανση συνήθως συνοδεύεται από πολύ σοβαρές παθολογικές καταστάσεις που ταλαιπωρούν τον ίδιο τον ασθενή, τον γηράσκοντα αλλά επίσης την οικογένειά του, τον περίγυρό του, την κοινωνία, τα συστήματα υγείας και εδώ δεν μιλάμε για ασθένειες για τις οποίες έχουμε αποτελεσματικές θεραπείες. Δυστυχώς δεν έχουμε αποτελεσματικές θεραπείες ούτε εμβόλια για τη νόσο Alzheimer, ούτε θεραπείες για τις νευροεκφυλιστικές νόσους και για τις περισσότερες ασθένειες που σχετίζονται με τη γήρανση. Η φιλοδοξία μας είναι όχι να ζήσει ο άνθρωπος αιώνια ή διακόσια και τριακόσια χρόνια αλλά όσα ζήσει να τα ζήσει καλά και χωρίς τις ασθένειες που συνοδεύουν τη γήρανση. Γι’ αυτό κυρίως μελετούμε τη γήρανση: για να καταλάβουμε ποια είναι αυτή η σύνδεση ανάμεσα στη γήρανση και τις παθολογικές καταστάσεις και να την κόψουμε, έτσι ώστε να έχουμε καλύτερη ποιότητα ζωής στις μεγάλες ηλικίες».
