Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
της Βάλιας Κατσίμπα
Αρχαιολόγου -Μουσειολόγου
Ένας ιδιαίτερος διάλογος με το μινωικό παρελθόν λαμβάνει χώρα από τις 9 έως τις 19 Οκτωβρίου στην αίθουσα περιοδικών εκθέσεων του Φιλολογικού Συλλόγου Παρνασσός με τη συμμετοχή 29 Ελλήνων εικαστικών. Η έκθεση αυτή, με τίτλο «Διαλεκτική με τη Μινωική Τέχνη», εντάσσεται στις δραστηριότητες της Επιτροπής Πρωτοβουλίας για την ανάδειξη των Μινωικών Ανακτόρων (Ζάκρος, Κνωσός Φαιστός, Μάλια, Ζώμινθος, Κυδωνία) ως Παγκοσμίων Μνημείων της UNESCO, με σκοπό την ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης για τον μινωικό πολιτισμό.
Στις συνθήκες του σημερινού παγκόσμιου περιβάλλοντος, η πολιτιστική και φυσική κληρονομιά αντιμετωπίζει σοβαρές απειλές και η ενεργός συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών, ως «συμμετοχική δημοκρατία», στη βιώσιμη ανάπτυξη και στην προστασία της εν λόγω κληρονομιάς θεωρείται σημαντική σύμφωνα με τις Διακηρύξεις και Αποφάσεις Διεθνών Διασκέψεων.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο ενίσχυσης ενός οραματικού στόχου με διαστάσεις εθνικής σημασίας, δηλαδή της εγγραφής των έξι Μινωικών Ανακτόρων στον κατάλογο παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO, πραγματοποιείται αυτή η εικαστική συνομιλία με διάφορες πλευρές του μινωικού πολιτισμού, όπου οι συμμετέχοντες μετουσιώνουν στοιχεία της μινωικής τέχνης στα έργα τους φιλτραρισμένα και ιδωμένα μέσα από τη μοναδική καλλιτεχνική τους ταυτότητα.
Όπως αναφέρει στο σχετικό κείμενο η επιμελήτρια της έκθεσης- αρχαιολόγος Ελένη Μεθοδίου:
οι πολύχρωμες μινωικές τοιχογραφίες με υπερβατικές φυσιοκρατικές συνθέσεις και με διάφορες τεχνικές, οι θεές με τα φίδια, ο ρυτοφόρος, ο κροκοσυλλέκτης, ο πρίγκιψ με τα κρίνα, οι χρυσές μέλισσες, οι σφραγιδόλιθοι, οι μύθοι, οι απεικονίσεις εορτών και ιερών τελετών, η πολυδαιδαλώδης αρχιτεκτονική των ανακτόρων αποτελούν διαχρονικά πηγή έμπνευσης για τη σύγχρονη καλλιτεχνική δημιουργία.
Η έκθεση στο ΦΣΠ οργανώνεται σε πέντε θεματικές ενότητες:
τα μινωικά ανάκτορα,
τη μινωική γραφή,
το ελαιόδενδρον στη μινωική Κρήτη,
την τεχνική και τη θεματική των μινωικών τοιχογραφιών.
Με τη μορφή εποπτικού υλικού αναπτύσσονται εντός του εκθεσιακού χώρου και ομαδοποιούν διακριτικά τα έργα σύγχρονης τέχνης, ώστε ο επισκέπτης να γίνεται μέτοχος μιας διαλεκτικής σχέσης, που αποδεικνύει πως η αρχαία τέχνη παραμένει πάντα επίκαιρη, αρκεί να ιδωθεί μέσα από ένα νέο πρίσμα.
Παράλληλα ο επισκέπτης συνειδητοποιεί τη δυναμική αυτής της μοναδικής και πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς και κινητοποιείται ώστε να διαμορφώσει μια πληρέστερη εικόνα για τον μινωικό πολιτισμό, ο οποίος θεωρείται ένας από τους λαμπρότερους του προϊστορικού Αιγαίου.
Αξίζει, επίσης, να αναφερθεί η προβολή, σε ειδικά διαμορφωμένο χώρο εντός της αίθουσας, ενός βίντεο που παρακολουθεί την επιρροή των αναστηλώσεων Εvans, που αντιστοιχούσαν με την εποχή Belle Époque και Art Nouveau καθώς και με τα κινήματα του μοντερνισμού, σε όλες τις επονομαζόμενες Καλές Τέχνες, με αποτέλεσμα την ευρεία διάδοση του μινωικού πολιτισμού.
Οι καλλιτέχνες της έκθεσης είτε έχουν παράξει έργα εμπνευσμένοι από τον μινωικό πολιτισμό είτε έχουν αξιοποιήσει προϋπάρχοντα έργα, που συνδέονται όμως εμφανώς με πτυχές της μοναδικής αυτής τέχνης με την παγκόσμια ακτινοβολία.
Έτσι, ορισμένοι επηρεάζονται από την εσωτερική αρχιτεκτονική των μινωικών ανακτόρων, όπως ο Βασίλης Σούλης στο έργο, που φιλοτέχνησε ειδικά για την έκθεση, με τίτλο «Ανάκτορο».
Η θολή, σχεδόν ξεθωριασμένη, ζωγραφική προσέγγιση του θέματος, προσδίδει μια ποιητική διάθεση στην όλη σύνθεση παίζοντας με τις έννοιες της ύπαρξης και της ανυπαρξίας. Η σιωπή, φυσικό επακόλουθο της ανθρώπινης απουσίας, προδίδει την ιερότητα του χώρου. Δίνει, όμως, στο θεατή τη δυνατότητα να οραματιστεί τον άνθρωπο του παρελθόντος, να κατανοήσει τους φόβους και τις αδυναμίες του και να ανακαλύψει τον δημιουργό πίσω από το δημιούργημά του επιχειρώντας νέες ερμηνευτικές προσεγγίσεις με την απελευθερωτική δύναμη της τέχνης.
Ο Μιχάλης Μανουσάκης, ζωγράφος – καθηγητής του Τμήματος Εικαστικών Τεχνών της ΑΣΚΤ, αξιοποιώντας τα βασικά χρώματα της μινωικής παλέτας, αντλεί έμπνευση από τον τοιχογραφικό διάκοσμο των ανακτόρων και δημιουργεί το ιδιαίτερο πορτρέτο «Ευρωπαία».
Το αφοπλιστικό βλέμμα της μορφής, που εντείνεται από το λευκό επίχρισμα που ορίζει όχι μόνο την προσεγμένη επιδερμίδα αλλά και τη γυναικεία ταυτότητα, φαίνεται να συνδιαλέγεται με τον ίδιο τον χρόνο, με τη μνήμη και τις εναποθέσεις της, σε αντίθεση με τον χώρο που μπαίνει οικειοθελώς σε δεύτερο πλάνο χάνοντας την πραγματική του υπόσταση.
Άλλοι πάλι καλλιτέχνες ενσωματώνουν μυθολογικά στοιχεία στις συνθέσεις τους, όπως η Μαργαρίτα Βασιλάκου με το έργο της “Posthuman”, που χρησιμοποιεί μια λιτή χρωματικά συμβολική γλώσσα για να αποδώσει σε μια μεταμοντέρνα -σχεδόν φουτουριστική- εκδοχή τον μινωικό λαβύρινθο. Αντίθετα o Κώστας Σπανάκης κινείται σε μια Neo-pop αισθητική που καθορίζεται από την ένταση και τη δυναμική των χρωμάτων και συνδυάζει διάφορα θεματικά μοτίβα του μινωικού παρελθόντος με σύμβολα της εποχής των `60`s και του σύγχρονου κόσμου. Στο χώρο της μυθολογίας κινούνται και τα έργα της Ρούλης Μπούα, η οποία αποδίδει -μέσα από την χαρακτηριστική ναΐφ εικαστική της προσέγγιση- γνωστούς μύθους, όπως την αρπαγή της Ευρώπης από τον Δία που οδήγησε στη γέννηση του Μίνωα, ενώ ο Κωνσταντίνος Ράμμος πραγματεύεται ένα θέμα, που τον έχει απασχολήσει ιδιαίτερα στο παρελθόν, την έννοια της πτώσης μέσα από το γνωστό μύθο του Ίκαρου.
Μια βαθύτερη σχέση με την αρχαιότητα αποκαλύπτεται σε αντιπροσωπευτικά έργα μοναδικών καλλιτεχνών, όπως καταγράφονται πλέον στην πρόσφατη ιστορία της ελληνικής τέχνης, του Αλέκου Φασιανού, του Σωτήρη Σόρογκα και του Σαράντη Καραβούζη.
Αξίζει μάλιστα να αναφερθεί το ερευνητικό ενδιαφέρον της Μαίρης Σχοινά, επίκουρης καθηγήτριας στο Εργαστήριο Χαρακτικής της ΑΣΚΤ, για τη μινωική γραφή, που την οδήγησε σε μια πρωτότυπη εικαστική γλώσσα, αποτέλεσμα χάραξης και δημιουργικής εκτύπωσης, που εμβάπτισε το αρχαιολογικό αντικείμενο στις άπειρες μεταμορφώσεις της Αιγαιακής θάλασσας.
Ένα γνήσιο εκφραστή του μινιμαλισμού συναντάμε στην έκθεση με το έργο «Κάποτε όλα θα ξαναγίνουν ποίηση του Αιγαίου» του Άγγελου Σκούρτη, ο οποίος συνήθως δημιουργεί ένα πλούσιο σημειολογικό σύμπαν με γεωμετρικές αναφορές, το οποίο τις περισσότερες φορές λειτουργεί ως εγκατάσταση και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον.
Τέλος, η φύση στη μινωική τέχνη εγκωμιάζεται, κυριολεκτικά εξυμνείται… Το ελαιόδενδρον λόγω της ανθεκτικότητας και μακροβιότητας αλλά και της ωφελιμότητάς του αντιμετωπίστηκε ως «υπέρτατο αγαθό».
Στην έκθεση συναντούμε διάφορες απεικονιστικές εκδοχές του φυσιοκρατικού διακόσμου (Δικαία Δεσποτάκη, Πένυ Μαναβή κ.α.) αλλά και συγκεκριμένα της ελιάς από σημαντικούς καλλιτέχνες, όπως ο Γιάννης Στεφανάκις, που αναμετριέται με την υπεραιωνόβια φύση της ενώ η Δήμητρα Γούναρη, γοητευμένη από τις μορφικές ιδιαιτερότητες του ιερού δένδρου, την προσεγγίζει με τον απαιτούμενο σεβασμό που αποπνέει η μακρόχρονη ιστορία της μυθικής της καταγωγής.
Όπως είδαμε ενδεικτικά παραπάνω, τα έργα της έκθεσης προέρχονται από διαφορετικές τάσεις και ρεύματα της ελληνικής εικαστικής δημιουργίας των τελευταίων χρόνων και καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα εκφραστικών μέσων και τεχνικών, όπως ζωγραφική, χαρακτική, φωτογραφία, κολάζ, εγκαταστάσεις κλπ.
Μεταξύ των καλλιτεχνών συγκαταλέγονται οι Γιάννης Αδαμάκης, Μαργαρίτα Βασιλάκου, Νίκος Βισκαδουράκης, Δήμητρα Γούναρη, Δικαία Δεσποτάκη, Μαρία Ζιάκα, Σαράντης Καραβούζης, Μαριγώ Κάσση, Μαρίνα Κουτσοσπύρου, Έλενα Κυρκιλή, Ελένη Λύρα, Πένη Μαναβή, Μιχάλης Μανουσάκης, Ευστρατία Μαχαιρίδη, Κλεοπάτρα Μουρσελά, Ρούλη Μπούα, Σοφία Παπαδοπούλου, Ηλίας Παπαηλιάκης, Μαρία Πάστρα, Σπυριδούλα Πολίτη, Κωνσταντίνος Ράμμος, Άγγελος Σκούρτης, Σωτήρης Σόρογκας, Βασίλης Σούλης, Κώστας Σπανάκης, Γιάννης Στεφανάκις, Μαίρη Σχοινά, Δέσποινα Τσάκνη, Αλέκος Φασιανός.
Μέσα από το συγκεκριμένο εικαστικό γεγονός είναι σαφής η βαρύτητα που δίνεται στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση όχι μόνο του τοπικού αλλά και του ευρύτερου πληθυσμού για την επιτακτική ανάγκη ένταξης του μινωικού πολιτισμού στον διεθνή κατάλογο μνημείων της UNESCO, έτσι ώστε να προστατευθούν οι αξίες του και να μεταβιβαστούν κατά το δυνατόν ακέραιες και αλώβητες στις επερχόμενες γενιές.
Οι σύγχρονες δημιουργίες, που γεννήθηκαν με αφορμή αυτή την έκθεση αλλά και όσες αξιοποιήθηκαν λόγω θεματικής σύνδεσης, μαρτυρούν την βαθιά, σχεδόν υποσυνείδητη, σύνδεση των καλλιτεχνών με τα σπουδαία αυτά κατάλοιπα της αρχαιολογικής μας κληρονομιάς… Μιας κληρονομιάς, που ο αντίκτυπός της, πέρα από διαχρονικός και οικουμενικός, εξακολουθεί να παραμένει επίκαιρος, αρκεί να διασφαλιστεί η αυθεντικότητα και ακεραιότητά της μέσα από μια σειρά μέτρων προστασίας, διαχείρισης και ανάδειξης στο πλαίσιο της UNESCO.
