Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Ανδρέα Μαζαράκη
Η αλιεία ήταν το µεγάλο μυστικό της Τουρκίας. Η Τουρκία πολέμησε κυρίως το θέµα της ΑΟΖ και των νησιών όλα τα εννιά χρόνια της Τρίτης Διάσκεψης του ΟΗΕ για το Δίκαιο της Θάλασσας (UΝCLOS III), γιατί γνώριζε ότι τα άρθρα της ΑΟΖ που αοχολούνται διεξοδικά µε τα θέµατα τής αλιείας ευνοούσαν τα νησιά του Αιγαίου Πελάγους.
Γνωρίζουμε αρκετά καλά τα θέµατα και τα προβλήµαια των ηπείρων τής Γης, αλλά για εκατοντάδες χρόνια τώρα δεν δώσαμε την κατάλληλη προσοχή στα θέµατα που αφορούν τις θάλασσες και ιδιαίτερα στα θέµατα τής αλιείας. Όλα άλλαξαν την Παρασκευή 30 Απριλίου 1989, όταν τα περισσότερα κράτη του ΟΗΕ ψήφισαν υπέρ της νέας Σύμβασης του Δικαίου τής Θάλασσας (UNCLOS III). Έχουν ήδη περάσει τέσσερις δεκαετίες από τότε και πολλά πράγματα έχουν αλλάξει, ενώ η έννοια τής ΑΟΖ παίζει έναν καθοριστικό και σημαντικό ρόλο.
Πρέπει να επισηµάνουµε εδώ ότι ο κύριος λόγος δημιουργίας της ΑΟΖ δεν ήταν άλλος από την προσπάθεια των αναπτυσσόµενων κρατών να προστατεύσουν την αλιεία τους. Ήταν καλό σηµάδι το ότι τα περισσότερα κράτη κατάλαβαν νωρίς την αξία της ΑΟΖ και άρχισαν γρήγορα να την ανακηρύσσουν µετά το 1982.
Ήταν επίσης σηµαντικό ότι τα τρία μεγάλα παράκτια κράτη, οι ΗΠΑ, η τότε Σοβιετική Ένωση και η Κίνα, ανακήρυξαν γρήγορα ΑΟΖ διότι γνώριζαν ότι αυτή θα έπαιζε έναν σηµαντικό ρόλο για την προστασία τής αλιείας τους και για την εξόρυξη υδρογονανθράκων.
Κατά τη διάρκεια της διάσκεψης (1978-1985) στο θέµα της αλιείας πρωτοστάτησαν τα κράτη τής Λατινικής Αμερικής, τα οποία είχαν και την ιδέα της δημιουργίας ΑΟΖ. Το κύριο άρθρο του UΝCLOS που αναφέρεται στην αλιεία είναι το άρθρο 61, το οποίο περιλαμβάνει τα κύρια σηµεία για τους έµβιους πόρους των θαλασσών και των ωκεανών.
Άρθρο 61: Διατήρηση των ζώντων πόρων
- Το παράκτιο κράτος καθορίζει το επιτρεπτό όριο αλίευσης των έµβιων πόρων στην αποκλειστική οικονομική ζώνη.
- Το παράκτιο κράτος, λαμβάνοντας υπόψη τα πλέον αξιόπιστα επιστημονικά δεδοµένα που έχει στη διάθεσή του, διασφαλίζει, µε κατάλλήλα µέτρα προστασίας και διαχείρισης, ότι ἡ διατήρηση των έµβιων πόρων µέσα στην αποκλειστική οικονομική ζώνη του δεν κινδυνεύει από την υπερ-εκµετάλλευση. Το παράκτιο κράτος και οι αρμόδιοι διεθνείς οργανισµοί, υπο-περιφερειακοί και περιφερειακοί, συνεργάζονται προς αυτόν τον σκοπό κατά τον πλέον αρμόζονια τρόπο.
- Τα µέτρα αυτά αποσκοπούν επίσης στη διαχείριση και στην αποκατάσταση των πληθυσμών των αλιευμάτων σε επίπεδα που να καθιστούν δυνατή τη μέγιστη βιώσιμη απόδοση, λαμβάνοντας υπόψη τους σχετικούς περιβαλλοντικούς, οικονομικούς και κοινωνικούς παράγοντες, περιλαμβανοµένων των οικονοµικών αναγκών των παράκτιων αλιευτικών κοινοτήτων και των ειδικών αναγκών των αναπτυσσόµενων κρατών, Και λαμβάνοντας επίσης υπόψη τις αλιευτικές μεθόδους και τεχνικές, την αλληλεξάρτηση των αποθεμάτωων και τις τυχόν γενικώς προτεινόμενες διεθνείς ελάχιστες προδιαγραφές, υποπεριφερειακού, περιφερειακού ή παγκόσμιου χαρακτήρα.
- Κατά τη λήψη των µέτρων αυτών το παράκτιο κράτος λαμβάνει υπόψη τις επιπτώσεις σε οργανισμούς που συνδέονται ή εξαρτώνται από τα αλιευόµενα είδη, με σκοπό τη διατήρηση ή την αποκατάσταση των πληθυσμών αυτών των οργανισµών σε βιώσιμα είδη.
- Διαθέσιμες επιστημονικές πληροφορίες, στατιστικά στοιχεία που αφορούν τον όγκο των αλιευμάτων και την αλιευτική δραστηριότητα, καθώς και άλλα στοιχεία σχετικά με τη διαχείριση και τη διατήρηση των αποθεμάτων ιχθύων παρέχονται και ανταλλάσσονται σε τακτική βάση μέσω των αρμόδιων διεθνών οργανισμών, υπο-περιφερειοκών, περριφερειακών, όπου αρμόζει σχετικά, και με τη συμμετοχή όλων των ενδιαφερόµενων κρατών, συμπεριλαμβανομένων των κρατών των οποίων οι υπήκοοι δικαιούνται να αλιεύουν στην αποκλειστική οικονομική ζώνη.
Μερικοί ειδικοί υποστηρίζουν ότι σύμφωνα με το άρθρο 61 µόνο το παράκτιο κράτος έχει το δικαίωµα να καθορίζει το επιτρεπτό όριο αλίευσης των έµβιων πόρων του στην αποκλειστική οικονομική ζώνη του, χωρίς να λαμβάνει υπόψη τα άλλα κράτη. Επίσης τα άρθρα 62 µέχρι 75 εξηγούν τα δικαιώματα και υποχρεώσεις των παράκτιων κρατών στα θέµατα αλιείας. Πιό συγκεκριµένα καλύπτονται τα εξής θέµατα που έχουν ενδιαφέρον για την Ελλάδα:
– Το παράκτιο κράτος προσδιορίζει τις δυνατότητές του για την εκμετάλλευση των έµβιων πόρων τής αποκλειστικής οικονοµικής ζώνης του. Στις περιπτώσεις που το παράκτιο κράτος δεν έχει τη δυνατότητα να αλιεύει το συνολικό επιτρεπόµενο αλίευµα, κατόπιν συμφωνιών και άλλων διευθετήσεων και σύµφωνα µε τους όρους, τις προϋποθέσεις, τους νόµους και τους κανονισμούς που αναφέρονται στην παράγραφο 4, παρέχει σε άλλα κράτη πρόσβαση στο πλεόνασμα τού επιτρεπόµενου αλιεύµατος, λαμβάνοντας ειδικά υπόψη τις διατάξεις των άρθρων 69 και 70, ειδικά σε σχέση µε τα αναπτυσσόµενα κράτη που αναφέρονται σ’ αυτά.
– Σε περίπτωση παραχώρησης πρόσβασης σε άλλα κράτη στην αποκλειστική οικονομική ζώνη του, σύµφωνα µε το παρόν άρθρο, το παράκτιο κράτος λαμβάνει υπόψη του όλους τους σχετικούς παράγοντες, συμπεριλαμβανομένης, µεταξύ άλλών, της σπουδαιότητας των έµβιων πόρων της περιοχής για την οικονομία του και τα άλλα εθνικά του συμφέροντα, τις διατάξεις των άρθρων 69 και 70, τις απαιτήσεις των αναπτυσσόµενων κρατών στην υποπεριοχή ή περιοχή όσον αφορά την αλίευση µέρους του πλεονάσματος και την ανάγκη να ελαχιστοποιηθούν οι οικονομικές επιπτώσεις επί κρατών των οποίων οι υπήκοοι συνήθως αλιεύουν στη ζώνη ή τα οποία έχουν καταβάλει ουσιαστικές προσπάθειες για την έρευνα και την εκτίμηση αποθεμάτων (stock assessment).
– Στις περιπτώσεις που το ίδιο απόθεμα ή αποθέματα συναφών ειδών ευρίσκονται στις αποκλειστικές οικονομικές ζώνες δύο ή περισσότερων παράκτιων κρατών, τα κράτη αυτά επιδιώκουν, άµεσα ή µέσω αρμόδιων υπο-περιφερειακών ή περιφερειακών οργανισμών διαχείρισης τής αλιείας, να συμφωνήσουν για τα μέτρα που είναι αναγκαία για τη διαχείριση και τη διατήρηση, μη θιγοµένων των άλλων διατάξεων του μέρους αυτού.
– Όταν η αλιευτική ικανότητα του παράκτιου κράτους φτάσει σε σηµείο που να του επιτρέπει να αλιεύει ολόκληρο το συνολικό επιτρεπόμενο αλίευµα των έµβιων πόρων στην αποκλειστική οικονομική ζώνη του, το παράκτιο κράτος και άλλα ενδιαφερόµενα κράτη συνεργάζονται για τη διαµόρφωση δίκαιων διευθετήσεων σε διμερή, υπο-περιφερειακή ή περιφερειακή βάση, προκειµένου να επιτρέψουν τη συμμετοχή αναπτυσσόµενων κρατών άνευ ακτών τής Ιδίας υπο-περιοχής ή περιοχής στην εκμετάλλευση των έµβιων πόρων των αποκλειστικών οικονοµικών ζωνών των παράκτιων κρατών της υποπεριοχής ή περιοχής, όπως κρίνεται σκόπιμο από τις συγκεκριμένες περιστάσεις, και υπό όρους ικανοποιητικούς για όλα τα µέρη. Κατά την εφαρµογή τής παρούσας διάταξης λαμβάνονται υπόψη οι παράγοντες που αναφέρονται στην παράγραφο 2.
– Έχει ήδη υπαινιχθεί ότι το UNCLOS, αν και δεν παραπέμπει πουθενά σε µια προληπτική αρχή (precautionary principle), υπαινίσσεται µια προληπτική προσέγγιση προστασίας της αλιείας. H ερμηνεία των άρθρων 61 (9) και 119 (1) βασίζεται στο γεγονός ότι απαιτείται από τα κράτη να λάβουν υπόψη τους την καλύτερη διαθέσιμη επιστημονική γνωμµοδότηση για να μπορέσουν να καθορίσουν το είδος και τον βαθμό προστασίας της αλιείας, καθώς και µέτρα διαχείρισης.
Η επιστημονική κοινότητα πρέπει να παραθέσει στοιχεία που δείχνουν ότι η προγραμματισμένη αλίευση ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις τής διατήρησης ή της αποκατάστασης σε επίπεδα που να καθιστούν δυνατή τη μέγιστη βιώσιμη απόδοση. Με άλλα λόγια, εάν δεν υπάρχει επαρκής επιστηµονική τεκμηρίωση, τότε πρέπει να υπερισχύει η κύρια συντηρητική υποχρέωση του UNCLOS.
Πηγή: “Η ΑΟΖ της Ελλάδας”, Θεόδωρου Καρυώτη, Εκδ. Οργ. Λιβάνη, Αθήνα, 2014
Πρέπει να επισηµάνουµε εδώ ότι ο κύριος λόγος δημιουργίας της ΑΟΖ δεν ήταν άλλος από την προσπάθεια των αναπτυσσόµενων κρατών να προστατεύσουν την αλιεία τους. Ήταν καλό σηµάδι το ότι τα περισσότερα κράτη κατάλαβαν νωρίς την αξία της ΑΟΖ και άρχισαν γρήγορα να την ανακηρύσσουν µετά το 1982.
