Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
της Κωνσταντίνας Δ. Καρακώστα
Επίκουρης Καθηγήτριας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας
«Η Μοσχόπολις δύναται να καυχηθή, ότι έσχεν ήδη τον δέκατον έβδομον αιώνα και έτι μάλλον τον δέκατον όγδοον άντρας λογίους, οίτινες διά της φιλεργίας αυτών και των συγγραφών ουκ ολίγον συνετέλεσαν εις την ανύψωσιν της αγωγής του υπό των τυράννων δυναστευομένου ελληνικού έθνους». Αυτή είναι η εικόνα του πνευματικού περιβάλλοντος της Μοσχόπολης όπως παραδίδεται στις σελίδες του Νέου Ελληνομνήμωνα του 1913 από τον Σπυρίδωνα Λάμπρου, διαπρεπή ιστορικό και καθηγητή του Πανεπιστημίου Αθηνών.
Ποια ήταν όμως η Μοσχόπολη και γιατί ήταν τόσο σημαντική για τον Νεότερο Ελληνισμό; Ποιο ήταν το φαινόμενο της Μοσχόπολης; Γιατί η πόλη αυτή, ένα χωριό σήμερα στην Αλβανία κοντά στην Κορυτσά, χαρακτηρίστηκε με μεγάλη δόση λογοτεχνικού λυρισμού και θαυμασμού για το μεγαλείο που γνώρισε στα χρόνια της ακμής της ως η Αθήνα της Τουρκοκρατίας και η Ιερουσαλήμ των Βλάχων; Πόσο σημαντική ήταν συνεισφορά της στη διατήρηση και επέκταση της ελληνικής γλώσσας σε ένα πολύγλωσσο και πολυεθνοτικό περιβάλλον στα βόρεια του σύνορα του ελληνισμού όπου αλλόφωνοι, αλλογενείς και αλλοεθνείς θα διεκδικούσαν τον δικό τους χώρο με την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας;
Η αλήθεια είναι ότι η θεαματική οικονομική και πολιτισμική ακμή της Μοσχόπολης την κατέστησαν αβίαστα και όχι άδικα ένα από τα σπουδαιότερα κέντρα της νότιας Βαλκανικής.
Η καταστροφή της το 1769 προκάλεσε ένα τεράστιο κύμα διασποράς. Οι Βλάχοι κάτοικοί της, ολόκληρες οικογένειες, αναζήτησαν ένα καλύτερο μέλλον τόσο σε κοντινούς σταθμούς της Μακεδονίας, της Ηπείρου και της Θεσσαλίας, όσο και σε μακρινότερους προορισμούς στα Βαλκάνια, τη Βιέννη, τη Βουδαπέστη, σε δεκάδες πόλεις και χωριά της αψβουργικής επικράτειας. Στα μέρη όπου έφτασαν κατάφεραν μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να αναδειχτούν οικονομικά και κοινωνικά και να συμβάλλουν καθοριστικά στην εικόνα της νέας τους πατρίδας. Η πληθυσμιακή τους δυναμική βρισκόταν σε τεράστια αναντιστοιχία με τη δυναμική που είχε η ενεργητικότητα και η προσφορά τους.
Μέσα στις αλλαγές που επέτασσαν οι ευρωπαϊκοί συσχετισμοί της εποχής, οι Μοσχοπολίτες κατόρθωσαν να μετεξελίξουν τις δομές της αμιγώς κτηνοτροφικής κοινότητάς τους και να την αναδείξουν σε ένα πρώιμα αστικό εμπορικό, βιοτεχνικό και πολιτισμικό κέντρο. Με τις εμπορικές επαφές που ανέπτυξαν κατάφεραν να ενταχθούν στην εγχρήματη οικονομία της Ευρώπης και να συμμετάσχουν με τα κεφάλαιά τους στο ευρωπαϊκό χρηματοπιστωτικό περιβάλλον.
Οι ιστορικές διαστάσεις που έλαβαν οι δραστηριότητες των Μοσχοπολιτών απέκτησαν γρήγορα τη δική τους δυναμική ανάμεσα στα ιστοριογραφικά θέματα της νεότερης περιόδου. Οι Μοσχοπολιάνοι, όπως αποκαλούνται στη βλάχικη γλώσσα, δημιούργησαν νέα δεδομένα στην ιστορία του νεότερου Ελληνισμού. Το φαινόμενο της Μοσχόπολης, η ανάδειξη δηλαδή της Μοσχόπολης στο στερέωμα των πόλεων της περιοχής υπήρξε θεαματική, όπως θεαματική υπήρξε και η πτώση της. Το μεγαλείο που γνώρισε ήταν τέτοιο που φώτισε την ίδια και τους κατοίκους της σε ολόκληρη την περίοδο της ακμής της. Περισσότερο, όμως, φωτίστηκαν οι Μοσχοπολίτες μετά την πτώση της. Φωτίστηκαν τόσο, ώστε ολόκληρη η ιστορία των Βλάχων κατέληξε τελικά να αρθρώνεται γύρω από την ιστορία της Μοσχόπολης.
Όσοι θέλετε να μάθετε περισσότερα για τη Μοσχόπολη και το ταξίδι των κατοίκων της, σας περιμένω με μεγάλη χαρά στην παρουσίαση του βιβλίου μου την Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου, στις 18.00 στο Ίδρυμα Θεοχαράκη.
