Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Δρ Κωνσταντίνου Μπούρα
https://konstantinosbouras.gr
Ήδη από τις κατακτήσεις (θεωρητικές και πρακτικές στο CERN) τής Φυσικής Υποατομικών Σωματιδίων, είναι σαφές πως Ο ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ ΕΠΗΡΕΑΖΕΙ ΚΑΙ ΑΛΛΟΙΩΝΕΙ ΤΟ ΠΑΡΑΤΗΡΟΥΜΕΝΟ!!!
Στην Ανθρωπολογία ο Κλωντ Λεβί-Στρος είχε εγκαταλείψει νωρίς την έρευνα «στο πεδίο» αφού συνειδητοποίησε ότι οι Ευρωπαίοι που επισκέπτονται τους «πρωτόγονους» τής Αφρικής απλώς προβάλλουν πάνω τους τις προκαταλήψεις, τις προκατασκευασμένες ιδέες, τις ιδεοληψίες τους και οι «άλλοι» ως ακούσια «πειραματόζωα» συμμορφώνονται υποσυνείδητα ή σχεδόν συνειδητά. Ο όρος «αυτοεπαληθευόμενη προφητεία» είναι ήδη γνωστός τα τελευταία είκοσι χρόνια και σημαίνει ότι «βλέπουμε αυτό που θέλουμε να δούμε».
Όσον αφορά την Κβαντομηχανική, η βεβαιωμένη πεποίθηση ότι αυτό που λέμε «άτομο», σταθερή και αναλλοίωτη «ύλη» είναι απλώς ένας απροσδιόριστος κυματισμός τής ενιαίας Υλοενέργειας πυροδότησε μια σειρά από φιλοσοφικές και αισθητικές θεωρίες που επέδρασαν δραματικά στην
Συλλογική Συνειδητότητα ως προς το κοσμοείδωλο που αντικατοπτρίζεται.
Ο νομπελίστας Λουίτζι Πιραντέλλο εφαρμόζει δραματουργικά την περίφημη «Θεωρία τής Σχετικότητας».
Η «αρχή τής απροσδιοριστίας τού Χάϊζενμπεργκ» δυναμιτίζει συθέμελα κάθε νοησιαρχική απόπειρα εφαρμογής τής αδήριτης (για τους αρχαίους φιλοσόφους) αρχής τής αιτίας και τού αποτελέσματος (τού αιτίου και τού αιτιατού).
Βέβαια η πίστη μας στο «αντιπεπονθός» (κοινώς «κάρμα») είναι ευρέως γνωστή στην εκλαϊκευμένη εκδοχή της. Σε αυτή όμως βασίζεται ολάκερη η αρχαία τραγωδία.
Κι ο κριτικός; Η Κριτική; Τι ρόλο διαδραματίζει ή καλείται να παίξει σήμερα;
Τού διαμεσολαβητή, τού μεσάζοντα, τού δοκιμαστή, τού γευσιγνώστη, τού εμπειρογνώμονα, τού πραγματογνώμονα;
Λυπάμαι που το λέω, αλλά στην εποχή τού Διαδικτύου με τα like και τα emoji, η άμεση ανάδραση έχει μετατραπεί σε διονυσιακή διάδραση, χωρίς κανένα απολλώνιο εχέγγυο.
Η Ποίηση έχει απαξιωθεί προ πολλού. Η Κριτική ως «αυθαίρετη», ως «υποκειμενική», ως αστάθμητη και αναιτιολόγητη έχει πάρει τον ολισθηρό δρόμο τής ομφαλοκεντρικής Π-Οιήσεως.
Στην πραγματικότητα όμως η αληθινή, συνεπής, τίμια απόπειρα κριτικής αποτίμησης ενός καλλιτεχνικού προϊόντος είναι «δι-υποκειμενική», είναι ένας απροσδιόριστος συνδυασμός Επιστήμης και Τέχνης.
Απαιτεί τεχνική, γνώση, κέφι, μεράκι, λογοτεχνικές ικανότητες, εξασκημένες κοινωνικές δεξιότητες, επαυξημένη ενσυναίσθηση, οξυμένη διάκριση… και άλλα πολλά.
Τελικά, αυτό που κρίνει τόσο τον Καλλιτέχνη-Λογοτέχνη όσο και τον κριτικό δοκιμιογράφο είναι ο πανδαμάτωρ Χρόνος, σε συνδυασμό με τη συγχρονική πρόσληψη τού έργου τους από τον επαρκή αναγνώστη-θεατή.
Η κοινή αποδοχή είναι δίλημμα (και παγίδα, ενίοτε) η προσδοκία τής μετά θάνατον αναγνωρίσεως νεοπλατωνικό-νεορομαντικό κατάλοιπο.
Η ισορροπία (και η Αλήθεια) είναι κάπου στη μέση.
Ο κριτικός λειτουργεί σαν παλμογράφος-σεισμογράφος. Είναι βαρόμετρο αλλά και … Μετεωρολογική Υπηρεσία!!!
Πρέπει να δύναται ΚΑΙ να προβλέψει ανάλογα με τα δεδομένα τής τέχνης και της εμπειρίας.
Ο καλός κριτικός είναι ένας εκούσιος καθρέφτης όπου ο εκάστοτε «δημιουργός» ανακαλύπτει τις ατέλειες και τα περιθώρια βελτίωσής του.
Πρέπει νομίζω να επανεισαγάγουμε, να επανεπινοήσουμε τον όρο «δημιουργός», γιατί εάν η Ύλη δεν υπάρχει αυτοτελώς και το Σύμπαν ολάκερο είναι ένας Κυματισμός που επηρεάζεται από την ελεύθερη βούλησή μας, τότε κάθε λογοτέχνημα, κάθε έργο Τέχνης, απόρροια μιας αυθεντικής, γνήσιας και αβίαστης έντεχνης παρόρμησης απολλώνιου ενθουσιασμού, ΕΙΝΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΜΑ, για τον απλούστατο λόγο ότι δεν υπήρχε πριν, ανεξάρτητα και έξω από τον «δημιουργό» του.
Η αντίθετη θεώρηση προσκρούει στην πλατωνική θεώρηση τού «Κόσμου τών Ιδεών».
Για να μην μακρηγορήσω και προκειμένου να οδηγήσω τον συλλογισμό μου σε έναν συγκεκριμένο στόχο, θα έλεγα – και προτείνω – η Κριτική Λόγου και Τέχνης σήμερα να θεωρηθεί «Κβαντική», εμπεριέχουσα απροσδιόριστες δυνατότητες.
Το ζητούμενο σε όλα τα στάδια (δημόσιας και δημοτικής) Παιδείας είναι η συστηματική εξάσκηση («εξ απαλών ονύχων»: από τρυφεράς ηλικίας) στην ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ.
Κι αυτό το ιδανικό υπηρετώ με το Εργαστήριο Κριτικής Σκέψης που έχω ιδρύσει. Επισκεπτόμαστε θέατρα, βλέπουμε παραστάσεις και στο τέλος συζητάμε ισότιμα με τους συντελεστές και τους ενδιαφερόμενους θεατές.
Ο εικοστός πρώτος αιώνας είναι τής Συλλογικότητας, τής Συμβατότητας, τής Διαδραστικότητας, τής Υπευθυνότητας, τής Δημοκρατίας. Οι ρομποτικές μηχανές και οι κβαντικοί ηλεκτρονικοί υπολογιστές θα πολλαπλασιάσουν στο έπακρο την ταχύτητα εισροής και τον αριθμό των παρεχομένων πληροφοριών.
Η ασφαλής επεξεργασία τους όμως δεν μπορεί παρά να είναι «φιλοσοφική», άρα ανθρώπινη.
Εάν δεν νοιαστούμε να εξασκηθούμε στην Κριτική Σκέψη, ο φασισμός κάθε επίκαιρης «πολιτικής ορθότητας» θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε απολυταρχική καθεστώτα που δεν θέλουμε μήτε να διανοηθούμε.
Ήδη η εκάστοτε μειοψηφούσα αυτόκλητη «πλειοψηφία» επιβάλλει με κανόνες χρηματιστηρίου ιδεών την τυφλή αναπαραγωγή fake news. Τα παντοειδή «παπαγαλάκια» βλάπτουν σημαντικά την Δημοκρατία. Όμως θα μπορούσαν να αποδυναμωθούν εάν εξασκούσαμε σε καθημερινή βάση την Κριτική μας Σκέψη.
Μήπως στα γυμναστήρια θα έπρεπε να προστεθεί κι αυτό το «πρόγραμμα»;
