Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Θοδωρή Μ. Γιάνναρου
Πυρομετεωρολόγου,
κύριου ερευνητή ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ
Η Αττική, με έμφαση στα βορειότερα και ανατολικότερα τμήματα αυτής, η Πελοπόννησος, η Κεφαλονιά, η Ζάκυνθος, τα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, η Κρήτη και η Χαλκιδική, είναι τα πιο «ευάλωτα» σημεία του χάρτη την τρέχουσα περίοδο, όπως εξηγεί στην TODAY PRESS, ο κύριος Ερευνητής ΙΕΠΒΑ/ΕΑΑ, Πυρομετεωρολόγος, Θοδωρής Μ. Γιάνναρος. Το άρθρο του, που ακολουθεί, είναι κατατοπιστικό.
Η εκδήλωση μεγάλων και συχνά καταστροφικών δασικών πυρκαγιών αποτελεί ένα πολύπλοκο φαινόμενο, του οποίου η εκδήλωση «ελέγχεται» από τέσσερις (4) περιβαλλοντικούς «διακόπτες».
Αρχικά, θα πρέπει να υπάρχει διαθεσιμότητα δασικών καυσίμων (βλάστηση) ικανή να υποστηρίξει τη διάδοση της φωτιάς (Διακόπτης 1). Στη συνέχεια, θα πρέπει τα δασικά καύσιμα να είναι αρκούντως ξηρά, επιτρέποντας την έναρξη και διατήρηση της καύσης (Διακόπτης 2). Από τη στιγμή που θα υπάρχει διαθεσιμότητα αρκούντως ξηρών δασικών καυσίμων, οποιαδήποτε πηγή ανάφλεξης («σπίθα») θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε έναρξη πυρκαγιάς (Διακόπτης 3). Εάν, τέλος, οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες (θερμοκρασία, υγρασία, άνεμος, ατμοσφαιρική ευστάθεια) είναι ευνοϊκές, η πυρκαγιά δύναται να λάβει διαστάσεις και να εξελιχθεί σε ένα συμβάν που δύσκολα μπορεί να ελεγχθεί (Διακόπτης 4).
Βασικό προαπαιτούμενο για την εκδήλωση μεγάλων και συχνά καταστροφικών δασικών πυρκαγιών είναι λοιπόν η παρουσία άφθονης, ξηρής βλάστησης. Η απαίτηση αυτή επιτυγχάνεται πολύ ευκολότερα όταν κατά τη διάρκεια του χειμώνα καταγράφεται έλλειμμα βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων. Κάτω από αυτές τις συνθήκες, αυξάνεται σημαντικά η διαθεσιμότητα νεκρής βλάστησης, η οποία ξεραίνεται όταν αρχίζουν να επικρατούν υψηλές θερμοκρασίες, διαμορφώνοντας τελικά ένα τοπίο εξαιρετικά φιλικό προς τη φωτιά.
Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο για περιοχές με απουσία πρόσφατου σημαντικού ιστορικού πυρκαγιών, όπου η συγκέντρωση νεκρής βλάστησης, έτοιμης προς καύση, είναι γενικά υψηλότερη. Με την έλευση και εδραίωση των κατάλληλων πυρομετεωρολογικών συνθηκών (π.χ., υψηλές θερμοκρασίες και χαμηλή ατμοσφαιρική υγρασία), οι περιοχές που πληρούν τις παραπάνω προϋποθέσεις καθίστανται εξαιρετικά ευάλωτες σε δασικές πυρκαγιές που εάν εκδηλωθούν, είναι συχνά εξαιρετικά δύσκολο να ελεγχθούν. Σημαντικό στοιχείο που συνήθως αυξάνει ακόμη περισσότερο την τρωτότητα των περιοχών αυτών είναι η συγκέντρωση ανθρώπινης δραστηριότητας, η οποία δημιουργεί τις προϋποθέσεις για την έναρξη πυρκαγιών (π.χ., εκτέλεση θερμών εργασιών).
Απουσία βροχοπτώσεων
Στη χώρα μας, ο πρόσφατος χειμώνας (2023-24) χαρακτηρίστηκε από απουσία αξιόλογων βροχοπτώσεων και χιονοπτώσεων. Είναι χαρακτηριστικό ότι επί συνόλου 196 αυτόματων μετεωρολογικών σταθμών (ΑΜΣ), οι οποίοι χρησιμοποιούνται για τη συνεχή καταγραφή των πυρομετεωρολογικών συνθηκών ανά την ελληνική επικράτεια, στους 123 καταγράφηκε υδατικό έλλειμμα (από Σεπτέμβριο 2023 έως και Μάιο 2024, έβρεξε λιγότερο σε σύγκριση με τον αντίστοιχο μέσο όρο των τελευταίων 3 και 10 ετών). Συνεπώς, σε ένα μεγάλο τμήμα της χώρας μας έχει ήδη δημιουργηθεί το αναγκαίο υπόβαθρο (αφθονία νεκρής βλάστησης) για την εκδήλωση δασικών πυρκαγιών. Αυτό είναι άλλωστε κάτι που διαπιστώσαμε κατά τη διάρκεια του δεύτερου μισού του Μαρτίου και των πρώτων ημερών του Απριλίου, οπότε και καταγράφηκε αυξημένη δραστηριότητα αγροτοδασικών πυρκαγιών μόλις οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες έγιναν ευνοϊκές για τη φωτιά (επικράτηση υψηλών θερμοκρασιών, πολύ υψηλότερων των λεγόμενων φυσιολογικών για την εποχή).
Περιοχές σε κίνδυνο
Εντός της θερινής περιόδου του έτους όπου ήδη βρισκόμαστε, οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες θα γίνονται ολοένα και πιο ευνοϊκές για τη φωτιά.
Αυτό σημαίνει ότι σε περιοχές της χώρας μας όπου υπάρχει σήμερα μεγαλύτερη αφθονία ξηρής βλάστησης, το δυναμικό εκδήλωσης μεγάλων δασικών πυρκαγιών είναι υψηλό. Εάν έπρεπε να ξεχωρίσουμε ορισμένες από αυτές τις περιοχές, λόγω και των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους αναφορικά με την παρουσία ζωνών μίξης (γειτνίαση αστικού/φυσικού περιβάλλοντος) και τις μέσες πυρομετεωρολογικές συνθήκες που αναμένονται κατά τους επόμενους μήνες, θα λέγαμε ότι αυτές περιλαμβάνουν την Αττική (με έμφαση στα βορειότερα και ανατολικότερα τμήματα αυτής), την Πελοπόννησο, την Κεφαλονιά και τη Ζάκυνθο, τα νησιά του Αν. Αιγαίου (Μυτιλήνη, Χίος, Σάμος, Ικαρία), την Κρήτη (με έμφαση στους Ν. Ηρακλείου και Λασιθίου) και τη Χαλκιδική (με έμφαση σε Κασσάνδρα, Σιθωνία, Άθω).
Σε κάθε περίπτωση, θα πρέπει να σημειωθεί ότι η αναφορά στις παραπάνω περιοχές δε σημαίνει ότι ο κίνδυνος είναι απαραίτητα χαμηλότερος σε άλλες περιοχές της χώρας μας.
Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί κάτι πάρα πολύ σημαντικό. Ακόμα και εάν η βλάστηση είναι διαθέσιμη και εάν οι πυρομετεωρολογικές συνθήκες είναι ευνοϊκές, καμία πυρκαγιά δεν ξεκινά από μόνη της. Στη συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, οι δασικές πυρκαγιές στη χώρα μας ξεκινούν από κάποια ανθρώπινη δραστηριότητα.
Συνεπώς, θα πρέπει όλοι να είμαστε εξαιρετικά προσεκτικοί όταν το περιβάλλον είναι ευνοϊκό για τη φωτιά ώστε να αποφεύγονται ενάρξεις πυρκαγιών από αμέλεια. Σε αυτό το πλαίσιο, εντάσσεται και η συντήρηση και καλή λειτουργεία των δικτύων μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας.
