Του Μoises Naim*
Τα παγκόσμια προβλήματα που καμιά χώρα δεν μπορεί να λύσει μόνη της πολλαπλασιάζονται. Ο κατάλογος των δυσκολιών που αντιμετωπίζει η ανθρωπότητα ανεξαρτήτως χερσαίων, θαλασσίων ή αεροπορικών συνόρων είναι μακρύς και επικίνδυνος. Υπάρχουν διάφορες κατηγορίες, από την απειλή που συνιστά η Τεχνητή Νοημοσύνη μέχρι τη σκληρή πραγματικότητα ενός πλανήτη που υπερθερμαίνεται ταχύτατα, τη διάδοση των πυρηνικών όπλων, τη μετανάστευση και τις πανδημίες. Πολλά από αυτά τα προβλήματα, όπως η ανεξέλεγκτη μετανάστευση, υπήρχαν πάντα. Αλλα, όπως η παγκόσμια υπερθέρμανση, είναι καινούργια.
Πρόκειται για προβλήματα που ή θα επιλυθούν σε παγκόσμια κλίμακα ή δεν θα επιλυθούν. Αν επιλυθούν, θα ωφεληθούμε όλοι ανεξαιρέτως. Αν δεν επιλυθούν, θα ζημιωθούμε όλοι, όπου και να βρισκόμαστε.
Για να τα αντιμετωπίσουμε, συνεπώς, θα πρέπει να παραχθούν σε μαζική κλίμακα αυτό που οι οικονομολόγοι αποκαλούν δημόσια αγαθά. Πρόκειται για αγαθά που η χρήση τους από έναν καταναλωτή δεν αποκλείει να ωφελούνται και άλλοι. Ένα παράδειγμα είναι ένας φάρος που φωτίζει την ακτή, επιτρέποντας στα πλοία να βλέπουν πού πρέπει να κατευθύνονται. Πολλά πλοία μπορούν έτσι να χρησιμοποιούν τις υπηρεσίες του φάρου χωρίς οι τελευταίες να εξαντλούνται.
Κανονικά, οι κυβερνήσεις είναι εκείνες που πρέπει να χρηματοδοτούν και να παρέχουν τα δημόσια αγαθά: οι ένοπλες δυνάμεις μιας χώρας, για παράδειγμα, παρέχουν ασφάλεια σε όλους τους κατοίκους και για τον λόγο αυτό πληρώνονται και οργανώνονται από την κυβέρνηση. Σε παγκόσμιο επίπεδο, όμως, δεν υπάρχει κυβέρνηση. Ποιος πρέπει να παρέχει λοιπόν τα παγκόσμια δημόσια αγαθά;
Είναι ένα ακανθώδες πρόβλημα που επιδέχεται λίγες λύσεις. Αν μια χώρα είναι αρκετά ισχυρή για να επιβάλλει στους πολίτες της και σε άλλες χώρες το σύστημα διακυβέρνησής της, αποκαλείται ηγεμονική. Οι ηγεμονικές δυνάμεις ενδιαφέρονταν πάντα να επιβάλουν το βασικότερο δημόσιο αγαθό, που είναι η τάξη. Η διατήρηση της ηγεμονίας όμως είναι δαπανηρή και οι ηγέτες χάνουν κάποια στιγμή την εξουσία. Για να αποφύγουν αυτή την παγίδα, οι Αμερικανοί αποπειράθηκαν τον 20ό αιώνα την πολυμέρεια, ένα σύστημα όπου όλες οι χώρες συνεργάζονται εθελοντικά για το κοινό καλό μέσω οργανώσεων όπως τα Ηνωμένα Εθνη.
Γρήγορα όμως έγινε αντιληπτό ότι ο ανταγωνισμός με τη Σοβιετική Ενωση αχρήστευε αυτό το μοντέλο κι έτσι εγκαινιάστηκε η «μίνι πολυμέρεια»: μια κυρίαρχη δύναμη όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες εξοπλίζει ένα δίκτυο ισχυρών χωρών που συνεργάζονται για την παροχή παγκοσμίων κοινών αγαθών. Το ΝΑΤΟ είναι ένα καλό παράδειγμα μιας τέτοιας πολυμέρειας.
Τα αποτελέσματα αυτής της συνεργασίας ήταν εξαιρετικά θετικά: ποτέ τόσοι άνθρωποι δεν είχαν ζήσει με τόση ευημερία και ασφάλεια. Μεταξύ του 1945 και του 2018, η απόλυτη φτώχεια μειώθηκε σε παγκόσμιο επίπεδο από το 55% στο 10% του πληθυσμού, ενώ την ίδια στιγμή ο πληθυσμός τετραπλασιαζόταν. Η μίνι πολυμέρεια όμως είναι εφικτή μόνο αν οι χώρες που συμμαχούν είναι αρκετά ισχυρές για να επιβάλουν τους κανόνες της στους υπολοίπους. Και όπως δείχνει το παράδειγμα του πολέμου στην Ουκρανία, οι χώρες που δεν δέχονται και δεν εμπιστεύονται την αμερικανική ηγεσία είναι όλο και περισσότερες και ισχυρότερες.
Και αυτό συμβαίνει ακριβώς τη στιγμή που η παγκόσμια συνεργασία είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση απειλών όπως η κλιματική αλλαγή ή η Τεχνητή Νοημοσύνη. Οι συμφωνίες μεταξύ Ουάσινγκτον και Μόσχας για τον έλεγχο των εξοπλισμών καταρρέουν. Το μεταναστευτικό χάος είναι παγκόσμιο.
Το αίτημα για παγκόσμια κοινά αγαθά μεγαλώνει, ενώ η προσφορά μικραίνει. Αν κανείς δεν κατορθώσει να επιβάλει κάποια τάξη στο παγκόσμιο σύστημα, θα κυριαρχήσει αναπόφευκτα μια παγκόσμια αναρχία.
(*) O Μοϊσές Ναϊμ είναι πρώην υπουργός Εμπορίου και Βιομηχανίας της Βενεζουέλας
(Πηγή: El Pais)
