Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
Του Ανδρέα Μαζαράκη
Μικρασιατική Εκστρατεία: Οι Σοβιετικοί βάζουν πλάτη στον Κεμάλ. Toν Φεβρουάριο του 1917 (23 Φεβρουαρίου με το Ιουλιανό και στις 8 Μαρτίου με το Γρηγοριανό ημερολόγιο) λαμβάνει χώρα η αστική επανάσταση στη Ρωσία που ανέτρεψε την τσαρική απολυταρχία.
Η Προσωρινή Κυβέρνηση του Κερένσκι φάνηκε αποφασισμένη να ανεχτεί την κατάσταση που είχε διαμορφωθεί στην Τραπεζούντα με το ελληνικό καθεστώς. Στις περιοχές που είχε καταλάβει ο ρωσικός στρατός δημιουργήθηκαν σοβιέτ, δηλαδή επαναστατικές επιτροπές, στις οποίες συμμετείχε και ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Συμμετείχαν επίσης και οι Έλληνες του Καυκάσου, οι οποίοι έγιναν γνωστοί ως Ποντοκαυκάσιοι. Ο αστάθμητος παράγοντας ήταν η έλευση του Βλαδίμηρου Λένιν στην επαναστατημένη Ρωσία τον Απρίλιο του 1917, γεγονός που θα επηρεάσει καίρια την Μικρασιατική Εκστρατεία.
Ο λόγος είναι πως η Οκτωβριανή Επανάσταση ανέτρεψε εντελώς τις πολιτικές συνθήκες που διαμορφώθηκαν μετά την επανάσταση του Φεβρουαρίου του 1917. Η νέα κυβέρνηση των Μπολσεβίκων, προσπαθώντας να προσεταιριστεί τους μουσουλμανικούς και τουρκογενείς πληθυσμούς της Ρωσικής Αυτοκρατορίας, διατύπωσε με τις υπογραφές των Λένιν και Στάλιν, τους νέους προσανατολισμούς της εξωτερικής πολιτικής:
«Η Κωνσταντινούπολη πρέπει να μείνει στα χέρια των Οθωμανών» και «Η συμφωνία για τη διανομή της Τουρκίας [η μυστική αγγλορωσική συνθήκη του 1915] και την προσάρτηση της Αρμενίας σκίστηκε και ακυρώθηκε».
Τον Δεκέμβριο του 1917 υπογράφεται Διακήρυξη από τον Λένιν ως πρόεδρο της χώρας και τον Στάλιν ως Κομισάριο του Λαού για τις Εθνότητες διακήρυξη προς τους μουσουλμάνους της Ρωσίας και της Ανατολής. Προσπαθώντας να προσεταιριστούν τα ισλαμικά, εθνικιστικά, παντουρκιστικά κινήματα, τα καλούν σε κοινό αγώνα κατά της αποικιοκρατίας και της Μεγάλης Βρετανίας. Το ενδιαφέρον που υπάρχει στη Διακήρυξη αυτή, εν μέσω του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και ενώ οι Τούρκοι είναι κυρίαρχοι σε μια μεγάλη Αυτοκρατορία που έχει υπό την κυριαρχία της ένα μεγάλο τμήμα της Εγγύς Ανατολής και πολλούς λαούς, εντάσσεται στην ίδια κατηγορία με τους αποικιοκρατούμενους.
Οι Μπολσεβίκοι καλούν τους «Μουσουλμάνους της Ανατολής, Πέρσες, Τούρκους, Άραβες και Ινδουιστές σε κοινό αγώνα». Το εντυπωσιακό αυτής της στάσης είναι ότι ο Στάλιν αργότερα θα γράψει «Οι Τούρκοι αφομοιωτές, οι πιο σκληροί απ’ όλους τους αφομοιωτές, για εκατοντάδες χρόνια κατακρεουργούσαν και σακάτευαν τα έθνη».
H εφημερίδα Pravda διατύπωσε ξανά στις 13 Ιανουαρίου 1918 το νέο δόγμα της ακεραιότητας της Τουρκίας: «Η συμφωνία για τη διανομή της Τουρκίας, βάσει της οποίας θα αποστερείτο την Αρμενία, είναι άκυρη και στερημένη περιεχομένου».
Φιλογερμανική και φιλοτουρκική στροφή
Στις 3 Μαρτίου 1918 υπεγράφη στο Μπρεστ-Λιτόφσκ η ομώνυμη συνθήκη, με την οποία οι Μπολσεβίκοι, σε αντίθεση και συγκρουόμενοι με όλη την Αριστερά της Επανάστασης, παραχώρησαν στη Γερμανία όλη την Ουκρανία και την Κριμαία και στην Τουρκία τις περιοχές Καρς, Αρνταχάν και Βατούμι. Με τη συνθήκη αυτή η Γερμανία έπαιρνε 300.000 τετραγωνικά μίλια εδάφους της πρώην Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Η φιλογερμανική και φιλονεοτουρκική αυτή στροφή θα ολοκληρωθεί με το τέλος του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η νέα σοβιετική κυβέρνηση του Βαλαδίμηρου Ίλιτς Λένιν θα συνάψει προνομιακή συμμαχία με την Τριανδρία των Νεότουρκων (Εμβερ, Τζεμάλ, Ταλαάτ πασά) με στόχο να τους αξιοποιήσει στη νέα παγκόσμια αντιπαράθεση.
Μέσω της Τριανδρίας οι Μπολσεβίκοι ήρθαν σε επαφή με το κεμαλικό κίνημα. Οι συνομιλίες άρχισαν στις 26 Φεβρουαρίου και ολοκληρώθηκαν με την υπογραφή της Συνθήκης Ειρήνης και Αδελφοσύνης στις 16 Μαρτίου 1921.
Η σοβιετική οικονομική και στρατιωτική βοήθεια – όπως επίσης και η αντίστοιχη ιταλική και γαλλική μαζί με την αμερικανική διπλωματική υποστήριξη, καθώς και η αποστολή σοβιετικών συμβούλων οι οποίοι έως το τέλος πλαισίωσαν τον κεμαλικό στρατό – είχε καθοριστικό στη διαμόρφωση του τελικού αποτελέσματος του ελληνοτουρκικού πολέμου (1919-1922).
Και αυτό το αναγνώρισαν εμπράκτως οι Κεμαλικοί, τόσο με την ανάκρουση του Ύμνου της Τρίτης Διεθνούς (Κομιντέρν) στην Άγκυρα αμέσως μετά την κατάληψη της Σμύρνης στις 9 Σεπτεμβρίου 1922 όσο και με τη συμπερίληψη των Φρούνζε και Βοροσίλοφ στους πρωταγωνιστές της εθνικιστικής τουρκικής νίκης στο επιβλητικό μνημείο, αφιερωμένο στους πρωταγωνιστές του πολέμου από την τουρκική πλευρά, στην Πλατεία Ανεξαρτησίας στο κέντρο της Κωνσταντινούπολης. Η επίσημη θέση της Τρίτης Διεθνούς που ίδρυσε ο Λένιν (Κομιντέρν) ήταν ότι «η νίκη των Τούρκων είναι ήττα του ιμπεριαλισμού».
Ο ιταλικός ρόλος στην Μικρασιατική καταστροφή
Η Ιταλία αρχίζει τη συμμετοχή της στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο ως βασικός εταίρος της Γερμανίας και της Αυστροουγγαρίας για να καταλήξει, μετά από “ανατολίτικα παζάρια”, στο όνομα του «Ρωμαϊκού ιστορικού της μεγαλείου», αναξιόπιστος σύμμαχος της Αντάντ και πρώτος εκ μέρους των συμμάχων της Ελλάδας συνομιλητής του Κεμάλ Ατατούρκ. Ο ιταλικός ρόλος στην Μικρασιατική Καταστροφή ήταν καίριος και αξίζει να κάνουμε μία αναδρομή στο τι προηγήθηκε.
Στις 3 Μαΐου του 1915 η Ιταλία αποκήρυξε τη συμμετοχή της στην τριπλή συμμαχία (με τη Γερμανία και την Αυστροουγγαρία). Στις 23 Μαΐου 1915 η Ιταλία κήρυξε τον πόλεμο εναντίον της Αυστροουγγαρίας, στον οποίο πέτυχε τους εθνικούς στόχους για αυτό και οι ιστορικοί της χαρακτηρίζουν αυτόν τον πόλεμο, τέταρτο πόλεμο ανεξαρτησίας της Ιταλίας.
Στις 28 Αυγούστου η Ιταλία κηρύσσει τον πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, εναντίον της Βουλγαρίας στις 19 Οκτωβρίου 1915 και εναντίον της Γερμανίας στις 28 Αυγούστου 1916. Η Ιταλική κυβέρνηση γνώριζε ότι η «πάλαι ποτέ» κατοχική για την Ιταλία, Αυστρία, αντίθετη στην ιταλική ενοποίηση και ανεξαρτησία, δεν θα αναγνώριζε ιταλική κυριαρχία στις περιοχές της Τεργέστης, της Ίστρια, της Δαλματίας, της Ζάρα… στις οποίες η Ιταλία είχε βλέψεις.
Στον πόλεμό της με την Οθωμανική Αυτοκρατορία η Ιταλία ακολούθησε ένα δρόμο που αξίζει ιδιαίτερης μελέτης από την ελληνική πλευρά, για αυτό και θα δώσουμε ιδιαίτερη προσοχή στην επισήμανση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών του. Ο Τούρκος ερευνητής Mehmet Hasaan Bulut, σε άρθρο του στην τουρκική εφημερίδα Daily Sabah, στις 6 Μαΐου 2021, είναι αποκαλυπτικότατος ως προς την ιταλική δέσμευση για στήριξη στον Ατατούρκ από τα 1918, μέσω του κόμη Sforza, πρέσβη της Ιταλίας στην Κωνσταντινούπολη και μετέπειτα υφυπουργού (1919-1920) και υπουργού (1920-1921) των εξωτερικών της Ιταλίας.
Ο ρόλος του κόμη Sforza
Όπως επίσης, είναι αποκαλυπτικότατος και λεπτομερής, για τη συνεχή βοήθεια των Ιταλών στο στρατιωτικό και διπλωματικό επίπεδο, στον Κεμάλ, μέχρι και την Μικρασιατική Καταστροφή. Αξίζει κατά τη γνώμη μου η παράθεση μερικών περικοπών από το συγκεκριμένο άρθρο τόσο γιατί είναι πρόσφατα γραμμένο όσο και γιατί είναι γραμμένο σε μια φιλοκυβερνητική τουρκική εφημερίδα.
«Ο Sforza έχει έρθει στην Κωνσταντινούπολη για να αναλάβει τα καθήκοντά του το Νοέμβριο του 1918. Ο κόμης Sforza γόνος αριστοκρατικής οικογένειας με κύρος της Ιταλίας και διπλωμάτης καριέρας δεν επισκεπτόταν την Κωνσταντινούπολη για πρώτη φορά στα 1918. Η πρώτη του επίσκεψη χρονολογείται στα 1901, επίσης επισκέφτηκε και παρέμεινε στην Κωνσταντινούπολη από τις αρχές του 1907 μέχρι τον Ιούλιο του 1909. Ως διπλωμάτης υπήρξε τακτικός επισκέπτης του μεγάρου Cercle d’ Orient, γνωστού στα τούρκικα Serkildoryan. Επιπλέον στην Κωνσταντινούπολη συνάντησε τη σύζυγό του της οποίας ο πατέρας υπήρξε πρέσβης του Βελγίου στην Κωνσταντινούπολη προερχόμενος από βελγική οικογένεια συνδεδεμένη οικογενειακά με τη δυναστεία των Αψβούργων.»
Ο κόμης Sforza, ήταν μάρτυρας, παρακολουθούσε τόσο την επανάσταση των Νεοτούρκων στη Θεσσαλονίκη στα 1908 όσο και την σύλληψη του Σουλτάνου Abdulhamity (από τον αποκληθέντα στρατό της Ελευθερίας που συγκρότησαν οι Νεότουρκοι τον Απρίλιο του 1809). Ήταν οπαδός του Iταλού ελευθεροτέκτονα Giuseppe Mazzini, ιδρυτή της Νέας Ιταλίας και ως εκ τούτου συμπαθών προς τους Νεότουρκους, που ακολουθούσαν το μοντέλο του, στην ίδρυση της νέας Τουρκίας. Πίστευε ότι οι Νεότουρκοι που επαναστάτησαν στο όνομα του συνταγματικής διακυβέρνησης δεν είχαν ιδέα του τι σημαίνει συνταγματισμός. Έμαθαν για τη Γαλλική Επανάσταση στις στοές των μυστικών εταιρειών της Θεσσαλονίκης όπου συμμετείχαν, και στις οποίες Ιταλία υπήρξε εντονότατα δραστήρια».
