Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
της Κωνσταντίνας Δ. Καρακώστα
Επίκ. Καθηγήτριας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας
Οι διαδικασίες για την εφαρμογή του νέου νόμου του Υπουργείου Εσωτερικών, που αφορά στην στελέχωση των θέσεων ευθύνης του δημόσιου τομέα με αξιοκρατικά κριτήρια, βρίσκονται στην τελική ευθεία και το Σαββατοκύριακο αυτό θα διεξαχθούν μέσω Α.Σ.Ε.Π. οι πρώτες εξετάσεις.
Κάποιοι από τους υποψήφιους δυσφορούν καθώς οι εδραιωμένες αντιλήψεις τους με τη στομφώδη αμετροέπεια που τις συνοδεύει δεν επιτρέπουν περιθώρια απομάκρυνσης από την γραφειοκρατική απολίθωση. Κι όμως το ζήτημα της ηγεσίας πέρα και έξω από την ιδεολογική, πολιτική και φιλοσοφική διάστασή του, είναι ένα ζήτημα που έχει μελετηθεί περισσότερο από οποιαδήποτε άλλο στις κοινωνικές επιστήμες.
Κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί διάφορες θεωρίες για την ηγεσία. Στο παρελθόν οι ερευνητές επέμεναν κυρίως να εστιάζουν στην ιδεατή, εποικοδομητική και αποτελεσματική διάστασή της. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο το ερευνητικό ενδιαφέρον παγκοσμίως στράφηκε στη μελέτη της καταστροφικής ηγεσίας καθώς αυτή, όπως αποδεικνύεται, συνδέεται άμεσα με αρνητικά αποτελέσματα τόσο για τους οργανισμούς όσο και για τους εργαζόμενους. Έτσι εμφανίστηκαν στο προσκήνιο ορολογίες όπως τοξική ηγεσία, μικροτυραννία, δεσποτική ηγεσία, στρατηγικός εκφοβισμός, εποπτική λεκτική κακοποίηση, διοικητική τυραννία.
Εκείνο που κεντρίζει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον των ερευνητών είναι η μελέτη των επιπτώσεων της καταστροφικής ηγεσίας με κυριότερες διαστάσεις αυτές της πρόκλησης φαινομένων εργασιακής απάθειας και ανάπτυξης ανταλλακτικών-διαμεσολαβητικών σχέσεων. Ειδικότερα εστιάζουν στην περίπτωση της τοξικής ηγεσίας που χαρακτηρίζεται από περιπτώσεις ανθρώπων που θέλουν υψηλόβαθμες θέσεις και εξουσία γιατί μέσα από εκεί μπορούν να υπηρετούν ιδιοτελείς σκοπούς, αλλά και να εκφράζουν την καταχρηστική εγωπαθή συμπεριφορά τους. Υπάρχουν, μάλιστα, ειδικές μελέτες στη διεθνή βιβλιογραφία που αναλύουν διεξοδικά καταπιεστικές και εκδικητικές συμπεριφορές ανθρώπων σε θέσεις ηγεσίας χαρακτηρίζοντας αυτή τη στάση ως «μικροτυραννία». Ο στρατηγικός αυτός εκφοβισμός που ασκείται από τον ηγέτη έχει σκοπό την χειραγωγία και τελικά παράγει φθόνο και συγκρούσεις.
Μετά από όλα τα παραπάνω και με δεδομένες πλέον τις γραπτές εξετάσεις και την τελική προφορική συνέντευξη για όσους επιθυμούν να αναλάβουν τις ηγετικές θέσεις στον δημόσιο τομέα αναδεικνύεται για ακόμη μια φορά η αναγκαιότητα της λήψης μέτρων που θα διασφαλίζουν όσο το δυνατόν περισσότερο την αποφυγή περιπτώσεων καταστροφικής ηγεσίας ή τουλάχιστον τον έγκαιρο εντοπισμό και αντιμετώπισή τους. Επιπλέον, όπως προτείνουν οι ειδικοί ακαδημαϊκοί του αντικειμένου, είναι εξαιρετικά σημαντικό κατά την διαδικασία επιλογής προϊσταμένων να υπάρχουν άτομα κατάλληλα εκπαιδευμένα που θα μπορούσαν στη συνέντευξη να αναγνωρίσουν τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του καταστροφικού ηγέτη και να τον αποκλείσουν από την στελέχωση της θέσης. Τέλος, είναι ιδιαίτερα σημαντικό να υπάρχουν ειδικές δικλίδες ασφαλείας που θα κατοχυρώνουν τον έλεγχο για τον εντοπισμό φαινομένων καταστροφικής ηγετικής συμπεριφοράς και θα την αντιμετωπίζουν άμεσα, φέροντας τον ηγέτη αντιμέτωπο με τις πράξεις του.
Το έργο της στελέχωσης των υψηλών θέσεων της δημόσιας διοίκησης συνιστά αναμφίβολα τεράστια μεταρρύθμιση. Τα χρόνια της κρίσης που πέρασαν έδειξαν περίτρανα τα μεγάλα προβλήματα που υπάρχουν. Η επιστροφή μας σε μια κανονικότητα δείχνει πλέον περίτρανα την ανάγκη να τα θεραπεύσουμε. Ο κίνδυνος να πισωγυρίσουμε σε λογικές και πρακτικές που συντέλεσαν στην κρίση της χώρας είναι πάντα υπαρκτός.
Η λέξη «μεταρρύθμιση» ήταν αυτή που ακούσαμε περισσότερο από κάθε άλλη την περίοδο των μνημονίων, συνδέθηκε άμεσα με την λιτότητα και για τον λόγο αυτό απέκτησε μια αρνητικότητα στη συνείδηση των περισσότερων. Πάντοτε η έμφαση δινόταν στα δημοσιονομικά μέτρα και όχι στις διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις. Χρειαζόμαστε αλλαγή αντίληψης, αλλαγή φιλοσοφίας. Οι μεταρρυθμίσεις στη Δημόσια Διοίκηση, στην Δικαιοσύνη, στην Παιδεία είναι αυτές που θα μας αποκόψουν από το κακό μας παρελθόν.
