του Andrea Aguilar (*)
Η επίθεση εναντίον του Σαλμάν Ρούσντι την περασμένη Παρασκευή υπενθυμίζει με τον πιο βίαιο τρόπο τις πιέσεις και τις απειλές που δέχονται συγγραφείς σε όλο τον κόσμο. Στην τελευταία έκθεση της οργάνωσης PEN, που ιδρύθηκε πριν από έναν αιώνα με σκοπό την υπεράσπιση της λογοτεχνίας και της ελευθερίας της έκφρασης, αναφέρονται περίπου 200 συγγραφείς και δημοσιογράφοι που έχουν δολοφονηθεί ή καταδιώκονται για τις απόψεις τους. Μαζί με τη δολοφονία, τον Φεβρουάριο του 2021, του Λιβανέζου εκδότη Λοκμάν Σλιμ, που ήταν επικριτικός προς τη Χεζμπολάχ, και την εξαφάνιση του ποιητή από τη Ρουάντα Ινοσεντ Μπαχάτι, η ΡΕΝ αναφέρει τον συγγραφέα Σέρχιο Ραμίρες, εναντίον του οποίου ο Πρόεδρος της Νικαράγουας, Ντανιέλ Ορτέγκα, εξέδωσε πέρυσι ένταλμα σύλληψης, αναγκάζοντάς τον να παραμείνει εξόριστος στην Ισπανία.
Η φήμη και η διεθνής αναγνώριση δεν σώζουν τους συγγραφείς, όπως δείχνει η περίπτωση της νομπελίστριας από τη Λευκορωσία Σβετλάνα Αλεξίεβιτς, που ζει εδώ και δύο χρόνια στο Βερολίνο, και που η κυβέρνηση της χώρας της αφαίρεσε τα βιβλία της από τη σχολική ύλη. Αλλά και ο Τούρκος συγγραφέας Ορχάν Παμούκ είχε προβλήματα το 2021: Μετά την έκδοση του τελευταίου βιβλίου του, που τιτλοφορείται «Νύχτες πανούκλας», κατηγορήθηκε για προσβολή της τουρκικής σημαίας και του Κεμάλ Ατατούρκ.
Η περίπτωση που θυμίζει, όμως, περισσότερο αυτό που συνέβη στον Ρούσντι είναι το μαχαίρωμα του Αιγύπτιου νομπελίστα Ναγκίμπ Μαχφούζ το 1994 από ισλαμιστές, με αποτέλεσμα ο συγγραφέας να χάσει το ένα μάτι του και την κινητικότητα στο ένα χέρι.
Η απαγόρευση ορισμένων βιβλίων και των συγγραφέων τους είναι αναμφίβολα τόσο παλιά όσο η τυπογραφία. Η καταδίωξη, όμως, του Σαλμάν Ρούσντι και των «Σατανικών Στίχων» του έχει ορισμένες ιδιαιτερότητες. Συνήθως, οι απειλές εκτοξεύονται μέσα από τα σύνορα της χώρας προέλευσης ή διαμονής και προέρχονται από το κράτος, μαφιόζικες οργανώσεις (όπως στις περιπτώσεις της Μεξικανής Λίντια Κάτσο ή του Ιταλού Ρομπέρτο Σαβιάνο) ή τρομοκρατικές οργανώσεις (όπως η ΕΤΑ στην Ισπανία). Τίποτα από αυτά δεν συνέβη με τον Ρούσντι: Ο Αγιατολάχ Χομεϊνί εξέδωσε το 1989 έναν «φετφά» κατά του συγγραφέα, που είχε γεννηθεί στη Βομβάη και κατοικούσε στο Λονδίνο. Εξαιτίας αυτού του φετφά υπέστησαν αντίποινα δύο μεταφραστές και ένας εκδότης, έγιναν ταραχές στους δρόμους της Βρετανίας, σκοτώθηκαν άνθρωποι στην Ινδία, το Πακιστάν την Αίγυπτο και τη Νότια Αφρική, και εξαπολύθηκαν επιθέσεις εναντίον βιβλιοπωλείων.
Κανένα άλλο μυθιστόρημα του 20ού αιώνα δεν προκάλεσε τόσο λυσσαλέες αντιδράσεις, όπως επισημαίνει ο συγγραφέας από το Ελ Σαλβαδόρ Οράσιο Καστεγιάνος Μόγια, ο οποίος αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα του ύστερα από απειλές που δέχθηκε εξαιτίας ενός βιβλίου του. Κατέφυγε στο Βερολίνο χάρις σε ένα πρόγραμμα που ξεκίνησε ο Ρούσντι το 1993, τη δημιουργία του Διεθνούς Κοινοβουλίου Συγγραφέων. Μέσα από αυτήν την οργάνωση, η οποία, πλέον, δεν υπάρχει, πολλές ευρωπαϊκές πόλεις φιλοξένησαν για ένα ή δύο χρόνια συγγραφείς που οι ζωές τους διέτρεχαν κίνδυνο.
(*) Ο Αντρέα Αγκιλάρ είναι αρθρογράφος της El Pais
