του Δ. Κωνσταντακόπουλου *
Όλοι οι ζωτικοί δείκτες της Γης είναι σήμερα χειρότεροι από κάθε άλλη περίοδο στην ανθρώπινη ιστορία και θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή στον πλανήτη, υπογραμμίζουν σε πρόσφατη έκθεσή τους, που δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Bioscience, κορυφαίοι κλιματικοί επιστήμονες από όλο τον κόσμο, που καλούν σε γρήγορη και δίκαιη μετάβαση σε ένα «βιώσιμο μέλλον».
Σύμφωνα με την έκθεση των επιστημόνων, οι 20 από τους 35 ζωτικούς δείκτες του πλανήτη, που περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, τη θερμοκρασία των ωκεανών, την έκταση των πάγων, την εκπομπή αερίων θερμοκηπίου, την παγκόσμια θερμοκρασία, την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, αλλά και δημογραφικές στατιστικές για τους ανθρώπους και τα ζώα έπιασαν ακραία αρνητικά ρεκόρ κατά το 2023. Οι δείκτες χρησιμοποιούνται για να παρακολουθείται η κλιματική εξέλιξη του πλανήτη.
Πολλά κλιματικά ρεκόρ κατερρίφθησαν με πολύ ακραίο τρόπο το 2023. Μεταξύ αυτών η παγκόσμια ατμοσφαιρική θερμοκρασία, οι θερμοκρασίες των ωκεανών και η έκταση των πάγων της Ανταρκτικής. Τον Ιούλιο μετρήθηκε η μεγαλύτερη μέση θερμοκρασία της επιφάνειας της Γης που έχει ποτέ μετρηθεί και πιθανώς η μεγαλύτερη που γνώρισε ο πλανήτης εδώ και 100.000 χρόνια.
Οι επιστήμονες επισήμαναν επίσης την εμφάνιση μιας ακραίας περιόδου «άγριων πυρκαγιών» (wildfires) στον Καναδά που παρήγαγε πρωτοφανείς εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα, ένα δισεκατομμύριο τόνους, δηλαδή μια ποσότητα που ισοδυναμεί προς την ετήσια συνολική παραγωγή διοξειδίου της Ιαπωνίας, που είναι ο πέμπτος μεγαλύτερος ρυπαντής παγκοσμίως. Υποστηρίζουν ότι οι πυρκαγιές αυτές σηματοδοτούν ποιοτική μεταβολή στον τρόπο καύσης των δασών.
Η έκθεση επισήμανε επίσης τις σοβαρές πλημμύρες στην Κίνα και την Ινδία, τους ακραίους καύσωνες στις ΗΠΑ και την ακραία ισχυρή καταιγίδα Daniel που έπληξε τη Μεσόγειο με καταστροφικές επιπτώσεις στη Λιβύη (και στη Θεσσαλία, έστω και πολύ λιγότερο θανατηφόρες). Ήδη, στα μέσα Σεπτεμβρίου, ο πλανήτης είχε γνωρίσει 38 ημέρες με θερμοκρασίες υψηλότερες πάνω από 1,5οC υψηλότερες των προβιομηχανικών επιπέδων. Η υπέρβαση, έστω και στιγμιαία, του «φράγματος» του 1,5 βαθμού ήταν σπάνιο γεγονός έως τη φετινή χρονιά.
Να επισημάνουμε άλλωστε, στο σημείο αυτό ότι σύμφωνα με το ερευνητικό πρόγραμμα Global Carbon Project, οι προκαταρκτικές εκτιμήσεις για τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα φέτος είναι ότι θα αυξηθούν κατά 1% σημειώνοντας ένα ακόμα ρεκόρ. Για να πάρουμε μια ιδέα τού τι σημαίνει αυτό, οι εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα πρέπει να μειωθούν κατά 45% αν θέλουμε να υπάρξει μια ελπίδα να παραμείνουμε κάτω από αύξηση κατά 1,5 βαθμούς της παγκόσμιας θερμοκρασίας εν σχέσει με τα προβιομηχανικά επίπεδα, που είναι η επιδίωξη της συμφωνίας του Παρισιού – που υπεγράφη μεν, όπως φαίνεται όμως μέχρι τώρα μάλλον για να μη τηρηθεί. Για τις κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, είναι ευκολότερο να μην κάνουν τίποτα για την κλιματική αλλαγή, τη βιοποικιλότητα, την ατμοσφαιρική ρύπανση ή το περιβάλλον, λέγοντας όμως ότι κάνουν.
Το συμπέρασμα των επιστημόνων: «Είμαστε σοκαρισμένοι από τη δριμύτητα των ακραίων καιρικών φαινομένων το 2023 που προκάλεσαν έντονο ανθρώπινο πόνο και μας προειδοποίησαν γι’ αυτό που έρχεται. Φοβόμαστε γιατί έχουμε μπει σε αχαρτογράφητη περιοχή».
Να προσθέσουμε στο σημείο αυτό ότι, τον περασμένο Σεπτέμβριο, μια διαφορετική ανάλυση του συστήματος της Γης που χρησιμοποίησε εννέα πλανητικά όρια, δηλαδή όρια βασικών, ζωτικών παγκόσμιων συστημάτων (όπως το κλίμα, το νερό και η ποικιλότητα των μορφών άγριας φύσης), κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα συστήματα αυτά έχουν πάθει πολύ μεγάλη ζημιά με αποτέλεσμα η Γη να βρίσκεται «πολύ εκτός του χώρου ασφαλούς για την ανθρωπότητα λειτουργίας».
Οι επιστήμονες υπογράμμισαν την ανάγκη μετάβασης σε έναν άλλο τύπο παγκόσμιας οικονομίας που δίνει προτεραιότητα στην ανθρώπινη ευημερία και θα περικόψει την υπερκατανάλωση των πλουσίων. Το 10% των εντονότερων ρυπαντών είναι υπεύθυνοι για περίπου τις μισές ετήσιες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου.
Το βασικό πρόβλημα της ανθρωπότητας είναι το ότι αποσπά από τη Γη περισσότερα από όσα μπορεί να της δώσει με ασφάλεια, και αν αυτό δεν αντιμετωπιστεί είμαστε στον δρόμο που οδηγεί σε «πιθανή κατάρρευση των φυσικών και κοινωνικοοικονομικών συστημάτων και ένα κόσμο με ανυπόφορη ζέστη και ελλείψεις τροφίμων και πόσιμου νερού», υπογραμμίζει μιλώντας στη βρετανική Guardian, ο δρ Christopher Wolf, του Oregon State University (OSU) στις ΗΠΑ, εκ των κύριων συγγραφέων της έκθεσης. Το 2100, υπολογίζει ο επιστήμων, έξι έως δέκα δισ. άνθρωποι μπορεί να βρεθούν εκτός των βιώσιμων περιοχών της Γης, που σημαίνει θα αντιμετωπίσουν ανυπόφορη ζέστη, περιορισμένη διαθεσιμότητα τροφής και υψηλούς δείκτες θνησιμότητας.
Εκ των συγγραφέων παρομοίως της έκθεσης, ο καθηγητής William Ripple, επίσης του Πανεπιστημίου του Όρεγκον, έθεσε το πρόβλημα ως εξής: «Η ζωή στον πλανήτη μας είναι σαφώς υπό πολιορκία (under siege). Οι στατιστικές τάσεις δείχνουν εξαιρετικά ανησυχητικές σε ό,τι αφορά τις μεταβλητές και τις καταστροφές που σχετίζονται με το κλίμα… Παράλληλα είναι περιορισμένη η πρόοδος στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής. Ο σκοπός μας είναι να κάνουμε γνωστά τα γεγονότα που σχετίζονται με το κλίμα και να κάνουμε συστάσεις πολιτικής. Το ηθικό καθήκον των επιστημόνων και των θεσμών μας είναι να θέσουμε σε συναγερμό την ανθρωπότητα για κάθε πιθανή υπαρξιακή απειλή…Επί αρκετές δεκαετίες, οι επιστήμονες προειδοποιούν διαρκώς ότι έρχεται ένα μέλλον που θα χαρακτηρίζεται από ακραίες κλιματικές συνθήκες εξαιτίας των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων…Δυστυχώς ο χρόνος τελείωσε… Σπρώχνουμε τα πλανητικά μας συστήματα σε επικίνδυνη αστάθεια».
Για τον καθηγητή Tim Lenton, του Πανεπιστημίου του Exeter στο Ηνωμένο Βασίλειο, επίσης εκ των συγγραφέων της έκθεσης, τα νέα ακραία ρεκόρ είναι ανησυχητικά και καθ’ εαυτά, και γιατί μπορούν να καταλύσουν ποιοτικές μεταβολές, που μπορεί να προκαλέσουν μη αντιστρέψιμες ζημιές και να επιταχύνουν περαιτέρω την κλιματική αλλαγή. Πιστεύει ότι ο καλύτερος τρόπος αντίδρασης σε αυτή τη ζοφερή προοπτική είναι ο εντοπισμός εν δυνάμει θετικών σημείων καμπής στις κοινωνίες και τις οικονομίες που θα εξασφαλίσουν ταχεία και δίκαιη μετάβαση σε «βιώσιμο μέλλον». Άλλες προτάσεις που περιέχονται στην έκθεση είναι η κατάργηση των επιδοτήσεων στα ορυκτά καύσιμα, η αναβάθμιση της προστασίας των δασών, στροφή στις φυτικές δίαιτες στις πλούσιες χώρες, υιοθέτηση διεθνών συνθηκών για την αποτροπή νέων σχεδίων εξόρυξης άνθρακα και ο περιορισμός της χρήσης πετρελαίου και φυσικού αερίου.
«Τα μεγάλα προβλήματα χρειάζονται μεγάλες λύσεις. Πρέπει να αλλάξουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζουμε την κλιματική κρίση. Να μην τη βλέπουμε ως ένα απομονωμένο θέμα περιβάλλοντος, αλλά ως μία συστημική, υπαρξιακή απειλή. Παρά τις καταστροφικές συνέπειες της υπερθέρμανσης, αυτή είναι μόνο μία πλευρά μιας κλιμακούμενης και αλληλοσυνδεόμενης οικολογικής κρίσης, που περιλαμβάνει την απώλεια της βιοποικιλότητας, την σπάνι του πόσιμου νερού και τις πανδημίες».
Οι επιστήμονες κάνουν τη δουλειά τους, οι κυβερνήσεις παγκοσμίως, υπό την πίεση ισχυρότατων οικονομικών συμφερόντων αλλά και εξαιτίας του κοντόφθαλμου χαρακτήρα της πολιτικής τους, κάνουν όμως ελάχιστα. Όπως εξελίσσονται σήμερα τα πράγματα, η συνειδητοποίηση του διακυβεύματος θα έρθει ασφαλώς όταν θα σημειωθούν πολύ μεγάλες καταστροφές. Μόνο που τότε θα είναι αργά, γιατί αν δεν παρθούν τώρα μέτρα, δεν θα είναι δυνατόν πιθανότατα το κακό να διορθωθεί εκ των υστέρων. Η κλιματική αλλαγή είναι μη αντιστρεπτό φαινόμενο και σχετικά μικρές μεταβολές τής παγκόσμιας θερμοκρασίας μπορούν να θέσουν τον πλανήτη σε διαφορετική «κλιματική τροχιά», χωρίς δυνατότητα επιστροφής ό,τι κι αν κάνουμε, τροχιά ασύμβατη με την επιβίωση του πολιτισμού και των ανώτερων μορφών ζωής.
* Ο Δημήτρης Κωνσταντακοπουλος είναι δημοσιογράφος
