Δημοσιεύτηκε στην ψηφιακή εφημερίδα Ipaper
Πορτοκαλί ουρανός, ομιχλώδη τοπία ατμόσφαιρα αποπνικτική… Συζητάμε, γράφουμε, φωτογραφίζουμε τα απόκοσμα σκηνικά της αφρικανικής σκόνης.. Τι λένε όμως τα επιστημονικά δεδομένα; Έχει το φαινόμενο πραγματικά ενταθεί τα τελευταία χρόνια; Ρωτήσαμε, τον Βασίλη Αμοιρίδη επικεφαλής της ομάδας NOA-ReACT του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και του κόμβου AtmoHub.
Τα τελευταία χρόνια έχουμε την αίσθηση ότι το φαινόμενο της αφρικανικής σκόνης έχει γίνει εντονότερο. Τι λένε τα επιστημονικά δεδομένα;
Σε παγκόσμιο επίπεδο, τα δορυφορικά δεδομένα δεν μας δείχνουν κάποια ξεκάθαρη τάση αύξησης ή μείωσης στις συγκεντρώσεις ερημικής σκόνης. Σύμφωνα με τη βάση δεδομένων LIVAS του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών, για την περίοδο 2007–2023, έχουν παρατηρηθεί μικρές τάσεις αύξησης και μείωσης στο οπτικό βάθος της σκόνης σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές (Εικόνα 1). Ωστόσο, οι μεταβολές αυτές, παρόλο που μπορεί να υποδηλώνουν μικρές αυξομειώσεις ανά περιοχές, δεν συνδέονται ακόμα με σημαντικές αλλαγές στη συχνότητα και την ένταση του φαινομένου σε σχέση με την κλιματική αλλαγή.
Εικόνα 1: Τάση οπτικού βάθους ερημικής σκόνης (ποσότητα ανάλογη των συγκεντρώσεων) σε διάφορες περιοχές του πλανήτη από τον δορυφόρο CALIPSO, για την χρονική περίοδο 2007-2023.
Επομένως που οφείλεται η αίσθηση ότι “πνιγόμαστε” στην αφρικανική σκόνη; Γιατί όλοι βλέπουμε τα απόκοσμα τοπία με τον πορτοκαλί ουρανό…
Η αίσθηση ότι επηρεαζόμαστε συχνότερα και πιο έντονα από επεισόδια μεταφοράς ερημικής σκόνης τα τελευταία χρόνια σχετίζεται κατά πάσα πιθανότητα με την αυξημένη παροχή πληροφοριών και ενημέρωσης του κοινού σχετικά με αυτά. Σύμφωνα με την ανάλυση δεδομένων της Υπηρεσίας για την Παρακολούθηση της Ατμόσφαιρας του Ευρωπαϊκού προγράμματος Copernicus (CAMS), στη Νότια Ελλάδα (την περιοχή που πλήττεται συχνότερα λόγω εγγύτητας στην έρημο της Σαχάρα), δεν καταγράφεται κάποια στατιστικά σημαντική αύξηση ή μείωση ούτε στη συχνότητα, ούτε στην ένταση των επεισοδίων (βλ. Εικόνα 2).
Ο βαθμός που επηρεάζεται η Αθήνα από την αφρικανική σκόνη έχει σχέση με τη γεωμορφολογία ή το μικροκλίμα της;
Η Αθήνα είναι πιθανό να επηρεάζεται εντονότερα από την μεταφορά σκόνης λόγω της γεωμορφολογίας της, καθώς οι ορεινοί όγκοι που περιβάλλουν το λεκανοπέδιο (Πάρνηθα, Πεντέλη, Υμηττός) παγιδεύουν τα αιωρούμενα σωματίδια σκόνης στην περιοχή. Το μικροκλίμα της πόλης, σε συνδυασμό με το φαινόμενο της αστικής θερμικής νησίδας, αυξάνουν τον χρόνο παραμονής της σκόνης στην ατμόσφαιρα και κάνουν πιο δυσχερείς τις ατμοσφαιρικές συνθήκες.
Λόγω του ότι η Αθήνα είναι η πολυπληθέστερη πόλη της Ελλάδας, η σκόνη επηρεάζει άμεσα την καθημερινότητα εκατομμυρίων ανθρώπων, με τα επεισόδια μεταφοράς της να γίνονται ευρύτερα αντιληπτά, συμβάλλοντας στην εντύπωση ότι το φαινόμενο έχει ενταθεί. Η αυξημένη κάλυψη από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και η πρόσβαση σε προγνωστικά εργαλεία – όπως για παράδειγμα το διαδικτυακό portal του AtmoHub – έχουν αυξήσει την κοινωνική ευαισθητοποίηση γύρω από το φαινομενο.
Εικόνα 2: Οπτικό βάθος σκόνης: Τάση (κόκκινη γραμμή), μηνιαία (σκούρο κόκκινο) και ετήσια (πράσινο) διακύμανση στη Νότια Ελλάδα, όπως αποτυπώνεται από τα δεδομένα της Υπηρεσίας για την Παρακολούθηση της Ατμόσφαιρας του Ευρωπαϊκού προγράμματος Copernicus (CAMS-EAC4).
Πόσο νωρίς μπορούμε να προβλέψουμε ένα επεισόδιο αφρικανικής σκόνης και με πόση ακρίβεια;
Η πρόγνωση της ερημικής σκόνης μέσω αριθμητικών μετεωρολογικών μοντέλων αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις, κυρίως λόγω της πολυπλοκότητας του φαινομένου. Η εκπομπή και μεταφορά της σκόνης καθορίζεται κυρίως από τον άνεμο. Ωστόσο, η αιολική κυκλοφορία επηρεάζεται από φαινόμενα διαφόρων κλιμάκων: από συνοπτικής κλίμακας διαδικασίες (όπως τα μέτωπα ή οι αντικυκλώνες), μέχρι φαινόμενα μέσης κλίμακας που προκαλούνται από τοπικά χαρακτηριστικά, όπως τα ορεινά περάσματα ή οι καταιγίδες. Συνεπώς, ένα επεισόδιο αφρικανικής σκόνης μπορεί να προβλεφθεί με ικανοποιητική ακρίβεια και επιχειρησιακή αξιοπιστία έως και 3 ημέρες πριν την εκδήλωσή του. Πέρα από αυτό το χρονικό όριο, η ακρίβεια μειώνεται σημαντικά.
Υπάρχουν δορυφορικά δεδομένα τα οποία να δείχνουν την πορεία της σκόνης και τα οποία ο πολίτης να μπορεί να δει κάπου;
Υπάρχουν αρκετοί δορυφόροι με τη δυνατότητα ανίχνευσης των επεισοδίων μεταφοράς ερημικής σκόνης. Ένας γεωστατικός δορυφόρος, όπως για παράδειγμα του Ευρωπαϊκού οργανισμού EUMETSAT, μπορεί να ανιχνεύσει την μεταφορά ερημικής σκόνης πάνω από τη Μεσόγειο λόγω της ικανότητάς του να παρακολουθεί αδιάλειπτα την περιοχή μας και επομένως να καταγράφει τις ατμοσφαιρικές μεταβολές που συντελούνται. Στην δορυφορική Εικόνα 3, βλέπουμε τη σκόνη που εμφανίζεται με ροζ χρώμα, ενώ τα σκούρα χρώματα αντιστοιχούν σε σύννεφα που καλύπτουν την Κρήτη, κρύβοντας το φόρτο ερημικής σκόνης που επηρέασε το νησί.
Εικόνα 3: Δορυφορική εικόνα κατά την διάρκεια ενός επεισοδίου σκόνης στις 16 Μαΐου από τον Ευρωπαϊκό οργανισμό EUMETSAT.
Ποιες χρηστικές πληροφορίες παρέχει ο κόμβος AtmoHub;
Το AtmoHub αποτελεί τον Κόμβο Πληροφόρησης για την ατμοσφαιρική σύσταση στην Ελλάδα. Μέσω της διαδικτυακής του πλατφόρμας (AtmoHub Portal) οι πολίτες μπορούν με εύκολο και εύχρηστο τρόπο να έχουν πρόσβαση σε αξιόπιστες προγνώσεις και δεδομένα ατμοσφαιρικής σύστασης για αέριους και σωματιδιακούς ρύπους, όπως αιωρούμενα σωματίδια, γύρη, καπνό από πυρκαγιές, ηφαιστειακή τέφρα και ερημική σκόνη. Ο κόμβος υποστηρίζεται από εξειδικευμένους επιστήμονες από τα μεγαλύτερα πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της χώρας, συντονίζεται από την ομάδα NOA-ReACT του Εθνικού Αστεροσκοπείου Αθηνών και χρηματοδοτείται από την Υπηρεσίας Παρακολούθησης της Ατμόσφαιρας CAMS-NCP του Ευρωπαϊκού προγράμματος Copernicus.
