Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
της Κωνσταντίνας Δ. Καρακώστα
Επίκουρης Καθηγήτριας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας
Το 2016 το Oxford English Dictionary ανακήρυξε τον όρο μετα-αλήθεια σε λέξη της χρονιάς. Έκτοτε η μετα-αλήθεια ή διεθνώς post-truth μπήκε στο καθημερινό μας πολιτικό και φιλοσοφικό λεξιλόγιο. Ήταν η προεκλογική καμπάνια του υποψήφιου προέδρου των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τράμπ, αλλά και η προεκλογική εκστρατεία που δόθηκε για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την Ευρωπαϊκή Ένωση που εμφάνισαν την έννοια της μετα-αλήθειας στο προσκήνιο. Σκοπός της επιλογής ήταν να καταδείξει τον τρόπο διαχείρισης της διακινούμενης πληροφορίας, έτσι όπως αποτυπώθηκε από τις δύο πολιτικές εκστρατείες που οδήγησαν σε αλλαγές του διεθνούς συστήματος.
Έκτοτε ο όρος χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη μομφή απέναντι σε πολιτικές συμπεριφορές, κοινωνικές επιλογές αλλά και θεσμικές πρακτικές. Σημασιολογικά έχει συνδεθεί με το ψέμα ή τουλάχιστον με την ανειλικρίνεια και σε κάθε περίπτωση με την αδιαφορία απέναντι στο τι είναι αληθινό και τι όχι. Την αδιαφορία των ανθρώπων που ενώ γνωρίζουν τι είναι ψευδές, εντούτοις δεν τους νοιάζει να αντισταθούν σε αυτό. Η αναγνώριση αυτής της νέας πραγματικότητας οδηγεί, όπως υποστηρίζουν οι μελετητές, τους ισχυρούς πολιτικούς παράγοντες να επιδιώκουν την κατάφορη εξαπάτηση του κόσμου και για σημαντικά ζητήματα αλλά και για ευτελή και κοινότυπα θέματα.
Η αλήθεια ωστόσο είναι ότι το πρόβλημα της πολιτικής ψευδολογίας και το πώς καταφέρνει να εμπλέξει μεγάλες κοινωνικές ομάδες στα δίχτυα της δεν προέκυψε για πρώτη φορά το 2016 και σίγουρα δεν απαιτούσε την εφεύρεση ενός καινοφανούς ονόματος. Εκεί ωστόσο που αξίζει να σταθεί κανείς είναι ότι η συχνότητα της χρήσης της λέξης μετα-αλήθεια αυξήθηκε κατά 2.000% τη χρονιά εκείνη και το λεξικό της Οξφόρδης την όρισε ως το «ουσιαστικό που αναφέρεται σε συνθήκες υπό τις οποίες τα αντικειμενικά γεγονότα έχουν μικρότερη επιρροή στη διαμόρφωση της κοινής γνώμης από τις επικλήσεις προς το θυμικό και προς τις προσωπικές απόψεις».
Με τις αμερικανικές εκλογές να ξεκινούν σε λίγες ώρες και τον Ντόναλντ Τράμπ να ζητά ξανά την προεδρία των ΗΠΑ, τα όσα διακινήθηκαν στον δημόσιο λόγο και η αναζήτηση της αλήθειας τέθηκαν στο προσκήνιο των πολιτικών αναλυτών. Όπως έχει αποδειχθεί οι άνθρωποι δεν μπορούν να διαχειριστούν εύκολα την ακρίβεια των γεγονότων. Κάποιες φορές μάλιστα δεν την αντέχουν και αρέσκονται με μεγάλη χαρά να τρέφονται με το φανταστικό, το μυθιστορηματικό, ακόμα και με ιστορίες με παράξενες αφηγήσεις. Είναι δύσκολη η αλήθεια. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι οι αρχαίοι Έλληνες την είχαν αποτυπώσει με έναν αλληγορικό τρόπο στην μυθολογία τους ως θεά, κόρη του Κρόνου και της Δικαιοσύνης. Είχε τη μορφή μιας γυμνής γυναίκας, η οποία εμφανιζόταν να εξέρχεται από ένα σκοτεινό φρεάτιο κρατώντας μια δάδα.
Πλησιάζοντας στην ημέρα των εκλογών και έχοντας ακούσει και διαβάσει πολλά περίεργα, ζήσαμε για άλλη μια φορά την αυθαιρεσία της επιλογής των δεδομένων που διακινούνται.
Τα δεδομένα μάλιστα αυτά συνδυάζονται με θεωρίες τόσο ανυπόστατες με σκοπό να αιτιολογηθεί στη συνέχεια ένα συμπέρασμα που θα φαίνεται να εδράζεται σε ένα λογικοφανές πεδίο αλλά θα στοχεύει στο συναίσθημα των ακροατών. Αυτή είναι η μετα-αλήθεια. Αυτό πετυχαίνει, την καθολική πολιτική μεταστροφή. Πλέον δε μας ενδιαφέρουν τα πολιτικά και κοινωνικά ζητήματα, αλλά το συναίσθημα. Τα ολοφάνερα ψέματα είναι προτιμότερα από τα γεγονότα.
