Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Δημήτρη Καμπουράκη
Ο Ντόναλντ Τραμπ είναι το πιο οδυνηρά παράδοξο πολιτικό φαινόμενο των τελευταίων δεκαετιών. Ένας άνθρωπος που ενσαρκώνει όλα όσα θεωρητικά αποκλείουν την επιτυχία στη δημόσια σφαίρα: αμόρφωτος, ανιστόρητος, συνωμοσιολόγος, διχαστικός, συχνά αγενής, απρόβλεπτος, κυνικός και βαθιά αντιεπιστημονικός. Κι όμως, την ώρα που οι τεχνοκράτες, οι καθηγητές των think tanks και οι «σοβαροί» ηγέτες μιλούσαν για το αδιέξοδο της Μέσης Ανατολής, αυτός ο τύπος με το κοκκινωπό μαλλί, το ακατάστατο λεξιλόγιο και το μόνιμο ύφος τηλεπλασιέ, πέτυχε κάτι που κανείς δεν είχε καταφέρει. Μια συμφωνία ειρήνης για τη Γάζα, υπογεγραμμένη στο Σαρμ ελ Σέιχ. Όχι ο Μπάιντεν, όχι ο Μακρόν, όχι ο Γκουτέρες. Ο Τραμπ. Ο “ακατάλληλος”.
Η σκηνή έχει κάτι το θεατρικά ειρωνικό. Ο άνθρωπος που κάποτε έλεγε ότι “οι πυρκαγιές στην Καλιφόρνια θα σταματήσουν αν ρίξουμε νερό στα δέντρα”, εμφανίζεται ως ειρηνοποιός ανάμεσα σε Ισραήλ, Παλαιστινίους, Αίγυπτο και Κατάρ. Ο ίδιος που πιστεύει ότι «οι άνεμοι από τις ανεμογεννήτριες προκαλούν καρκίνο», τώρα μιλά για “νέα εποχή ειρήνης και σταθερότητας στη Μέση Ανατολή”. Ο άνθρωπος που συμβούλευε να πίνουμε χλωρίνη για να καταπολεμήσουμε τον κορωνοϊό, πέρασε ξυστά από το βραβείο Νόμπελ. Άρα κάτι κάνει σωστά ή τουλάχιστον αποτελεσματικά.
Αυτό το “φαινόμενο Τραμπ” δεν μπορεί να εξηγηθεί μόνο πολιτικά. Είναι κοινωνικό, πολιτισμικό και βαθιά ψυχολογικό. Ο Τραμπ δεν είναι η εξαίρεση του συστήματος, είναι το τελικό του προϊόν. Η ενσάρκωση μιας Δύσης κουρασμένης, καχύποπτης, αποπροσανατολισμένης από την ίδια της την υπεροψία. Οι πολίτες που τον στηρίζουν δεν βλέπουν έναν πρόεδρο, βλέπουν τον ίδιο τους τον εαυτό να έχει το δικαίωμα να μην ζητά συγγνώμη για τίποτα. Έναν άνθρωπο που απαντά στις ελίτ με τη γλώσσα του πεζοδρομίου και στις εφημερίδες με ένα tweet γραμμένο με κεφαλαία.
Ο Τραμπ δεν έχει ιδεολογία. Έχει ορμή. Δεν έχει στρατηγική, έχει ένστικτο αυτοσυντήρησης και ένα σχεδόν ζωώδες ταλέντο να μυρίζεται τη δυσαρέσκεια. Εκεί που οι άλλοι βλέπουν θεσμούς, αυτός βλέπει εμπόδια. Εκεί που οι άλλοι ψάχνουν συναίνεση, αυτός ψάχνει μοχλό πίεσης. Όταν ο Μπαράκ Ομπάμα μιλούσε για «ήπια ισχύ» και «διπλωματική ψυχραιμία», ο Τραμπ μιλούσε για «συμφωνίες» και «κέρδος». Και επιβάλει την πολιτική του με το απίστευτο επιχείρημα, είτε θα κάνετε ειρήνη, είτε θα σας σφάξω.
Τα deals του Προέδρου
Είναι ο Πρόεδρος που αντί να αποτρέψει τον Μητσοτάκη από έναν πόλεμο με την Τουρκία, τον συμβούλευσε να τον κάνει διότι «έτσι φτάνει κανείς σε μια καλή συμφωνία». Είναι αυτός που συμβούλευσε τον Ερντογάν να μην κάνει τζαμί την Αγιά Σοφιά, διότι «ως χριστιανική εκκλησία θα του κόψει πολλά εισιτήρια από χριστιανούς τουρίστες». Το Αμερικάνικο κράτος γι’ αυτόν, είναι μια εταιρεία υπό αναδιοργάνωση. Ο πόλεμος, μια κακή επένδυση που πρέπει να κλείσει. Και η ειρήνη; Ένα deal με καλές δημόσιες σχέσεις.
Η περίπτωση της Γάζας το αποδεικνύει. Ο Τραμπ εμφανίστηκε αιφνιδιαστικά στην Ιερουσαλήμ, μίλησε στην Κνέσετ για “το δικαίωμα του Ισραήλ στην ασφάλεια αλλά και του Παλαιστινιακού λαού στην ελπίδα”, και δύο ημέρες μετά βρέθηκε στο Σαρμ ελ Σέιχ, όπου υπεγράφη το “Trump Declaration for Enduring Peace and Prosperity”. Στο χαρτί αυτό υπήρχαν γενικές δεσμεύσεις για εκεχειρία, ανταλλαγή ομήρων, ανοικοδόμηση και διεθνή εποπτεία στη Γάζα. Οι λεπτομέρειες φυσικά λείπουν, αλλά η εικόνα έμεινε. Ο Τραμπ εμφανίστηκε ως “ο άνθρωπος που τερμάτισε τον πόλεμο”. Οι τίτλοι στα αμερικανικά ήταν πανομοιότυποι: “Trump brings peace to Gaza”.
Πόσο πραγματική είναι αυτή η ειρήνη, είναι άλλο θέμα. Οι ειδικοί προειδοποιούν ότι οι μηχανισμοί ασφαλείας, η πολιτική διοίκηση και η συμμετοχή της Χαμάς παραμένουν θολά. Αλλά η ουσία για τον Τραμπ είναι αλλού. Το αποτέλεσμα επικοινωνείται, ανεξαρτήτως αν επιτυγχάνεται. Αυτή είναι η μεγάλη του δύναμη. Δεν χρειάζεται να είναι αληθινός, αρκεί να φαίνεται νικητής. Η εικόνα του “strong man” λειτουργεί βαθύτερα από την αξιοπιστία των στοιχείων.
Χυδαιότητα και Αποτελεσματικότητα
Κι όμως, μέσα στη χυδαιότητα του στυλ του, αναδύεται μια πολιτική αποτελεσματικότητα. Ο Τραμπ πετυχαίνει εκεί που οι διπλωμάτες αποτυγχάνουν, γιατί δεν σέβεται τα πρωτόκολλα. Δεν παίζει το παιχνίδι των συμβιβασμών, απλώς επιβάλλει τον δικό του κανόνα. Όταν απείλησε το Ιράν ότι “αν δεν καθίσει στο τραπέζι, θα μείνει χωρίς τραπέζι”, κανείς δεν τον πήρε σοβαρά. Πλην οι Ιρανοί φοβήθηκαν πραγματικά κι έστειλαν αντιπροσωπεία. Όταν είπε για τη Βόρεια Κορέα “θα τους κάνω φίλους ή θα τους εξαφανίσω”, όλοι μίλησαν για τρέλα.
Και μετά συναντήθηκε με τον Κιμ Γιονγκ Ουν, κάτι που καμία αμερικανική κυβέρνηση δεν είχε τολμήσει.
Το μυστικό ίσως είναι ότι ο Τραμπ δεν φοβάται να φαίνεται γελοίος. Εκεί που οι άλλοι πολιτικοί τρέμουν μην εκτεθούν, αυτός το απολαμβάνει. Δεν έχει να χάσει τίποτα, είναι ήδη ο άνθρωπος που οι “καθώς πρέπει” απορρίπτουν. Κι αυτό του δίνει μια ελευθερία κινήσεων που οι παραδοσιακοί πολιτικοί δεν θα έχουν ποτέ. Ένας πρόεδρος που χορεύει άγαρμπα στις προεκλογικές του συγκεντρώσεις, που απέλυσε διευθυντή μουσείου διότι αρνήθηκε να του δώσει ένα αρχαιολογικό έκθεμα για να το κάνει δώρο στον Κάρολο, που λέει ότι “οι γιατροί φούσκωσαν τους αριθμούς των θανάτων από Covid για να πλήξουν την κυβέρνηση”, που υπογράφει χαρτιά με μαρκαδόρο και όχι με πένα, δεν έχει ανάγκη να γίνει συμπαθής. Έχει ανάγκη να μείνει αξέχαστος.
Το φαινόμενο Τραμπ
Το φαινόμενο Τραμπ είναι, στην πραγματικότητα, το σύμπτωμα μιας κοινωνίας που κουράστηκε να ακούει για “ορθολογισμό”, “κανόνες”, “θεσμούς”, “ευαισθησίες” και “διπλωματία”.
Είναι η κραυγή ενός κόσμου που δίχως να κοιτά πέρα από την μύτη του για να αντιληφθεί πόσο προνομιούχος είναι σε σχέση με τον υπόλοιπο πλανήτη, νιώθει πως η λογική δεν τον βοήθησε, πως το σύστημα τον κορόιδεψε και πως οι ελίτ τον προσπέρασαν. Ο Τραμπ δεν είναι απλώς ο λαϊκιστής που εκμεταλλεύεται την αγανάκτηση, είναι ο καθρέφτης της. Είναι η εκδίκηση του απλού ανθρώπου απέναντι στους “ειδικούς”. Όταν λέει “εγώ δεν πιστεύω τους επιστήμονες”, εκατομμύρια πολίτες νιώθουν να παίρνουν εκδίκηση για όλα όσα τους έλεγαν ότι “πρέπει να πιστέψουν”. Ίσως και για το γεγονός ότι αυτοί δεν κατάφεραν να γίνουν επιστήμονες και απόμειναν απλοί εργάτες στο Ντιτρόιτ.
Και κάπως έτσι, ο “τρελός του χωριού” γίνεται βασιλιάς. Ο άνθρωπος που ειρωνεύτηκε τον Πάπα, που γελοιοποίησε βετεράνους, που είπε “θα χτίσω τείχος με το Μεξικό και θα το πληρώσει το Μεξικό”, βρίσκεται τώρα να μιλά για ειρήνη. Όχι γιατί έγινε άλλος, αλλά γιατί ο κόσμος άλλαξε. Οι κανόνες δεν είναι πια οι ίδιοι. Στον 21ο αιώνα, δεν κερδίζει ο πιο ευγενής ή ο πιο ενημερωμένος, κερδίζει ο πιο απρόβλεπτος. Κι εκεί ο Τραμπ είναι ανίκητος.
Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να τον θαυμάσουμε. Ο κίνδυνος του τραμπισμού είναι ακριβώς η επιτυχία του. Όταν η αποτελεσματικότητα του “ακατάλληλου” νομιμοποιείται, οι θεσμοί αποδυναμώνονται. Όταν η λογική ηττάται από την τηλεοπτική στιγμή, η δημοκρατία μετατρέπεται σε σόου. Και το πρόβλημα δεν είναι ο Τραμπ καθαυτός, είναι το έδαφος που τον γέννησε, ένα έδαφος που υπάρχει πια παντού, άρα παντού κυοφορεί άλλους Τραμπ. Από την Ουάσιγκτον ως τις Βρυξέλλες, από τη Βουδαπέστη ως την Αθήνα.
Το “φαινόμενο Τραμπ” είναι το τελικό στάδιο μιας πολιτικής κουλτούρας που έχασε το νόημα του μέτρου. Μιας κοινωνίας που δεν εμπιστεύεται πια ούτε την αλήθεια ούτε την αυθεντία. Όπου η αθυροστομία θεωρείται ειλικρίνεια και η ψευδολογία “θάρρος γνώμης”. Και τώρα που αυτός ο άνθρωπος πετυχαίνει να υπογράψει μια συμφωνία ειρήνης στην πιο πολεμοχαρή περιοχή του κόσμου, ο κόσμος αναρωτιέται. Μήπως τελικά η σοβαρότητα ήταν το πιο μεγάλο μας ψέμα; Μήπως η πραγματικότητα προτιμά τους ακατάλληλους;
Όπως και να ’χει, ο Τραμπ μας αναγκάζει να κοιταχτούμε στον καθρέφτη. Όχι για να τον μιμηθούμε, αλλά για να καταλάβουμε πόσο άλλαξε η δημοκρατία μας. Ίσως τελικά αυτό που βλέπουμε να μην είναι η δική του επιτυχία, αλλά απλώς η δική μας ήττα. Γιατί αν ένας άνθρωπος τόσο απρόβλεπτος μπορεί να γίνει σύμβολο ειρήνης, ίσως το πρόβλημα να μην είναι πια ποιος κυβερνά, αλλά ποιοι χειροκροτούν.
