Ο Πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης συμμετείχε σε συζήτηση με τη δημοσιογράφο Connie Loizos, στο πλαίσιο εκδήλωσης της διαδικτυακής εφημερίδας TechCrunch, που πραγματοποιήθηκε στο Κέντρο Πολιτισμού Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος.
Διαβάστε το σύνολο της συζήτησης εδώ:
Connie Loizos: Με χαροποιεί ιδιαίτερα που βρίσκομαι εδώ μαζί σας. Μαθαίνω πράγματα σε πραγματικό χρόνο από την Endeavor και την ομάδα σας, συμβαίνουν τόσα πολλά εδώ. Αισθάνομαι, ως εξωτερικός παρατηρητής, ότι η Ελλάδα έχει αλλάξει πραγματικά τη θέση της ή ότι έχει αλλάξει η αντίληψη για την Ελλάδα. Ξέρω ότι την είχατε αποκαλέσει παλαιότερα «το άρρωστο παιδί της Ευρώπης», και τώρα την βλέπουν ως έναν καλοδεχούμενο, θαυμάσιο εταίρο στην ΕΕ. Πιστεύω ότι αυτό αποτελεί ένα τεράστιο εύσημο για εσάς.
Υπάρχει, φυσικά, πολύς δρόμος να διανύσετε, και το ελληνικό οικοσύστημα και η καινοτομία είναι ένα μεγάλο μέρος αυτού. Ήθελα να σας μιλήσω κυρίως γι’ αυτό σήμερα. Στη συνέχεια, αν υπάρχει χρόνος, θα ήθελα πολύ να σας μιλήσω για μερικές από τις άλλες αντιξοότητες που αντιμετωπίζετε και προσπαθείτε να ξεπεράσετε, συμπεριλαμβανομένων των δημογραφικών σας στοιχείων και των όσων συμβαίνουν στις ΗΠΑ αυτή τη στιγμή με τον «πόλεμο» των δασμών, δημιουργώντας κάθε είδους νέες και «διασκεδαστικές» αβεβαιότητες. Υποθέτω ότι μπορούμε να αρχίσουμε μιλώντας λίγο για τον μετασχηματισμό που βρίσκεται σε εξέλιξη. Λατρεύω το σύνθημα και έχω δει τις πινακίδες, «Innovation Nation». Τόσο έξυπνο. Πείτε μου λίγο για τα απτά στοιχεία που υποστηρίζουν ότι υπάρχει εν εξελίξει μετασχηματισμός.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Καταρχάς, σας ευχαριστώ για την ευκαιρία που μου δίνετε να συμμετάσχω σε αυτή τη συζήτηση. Σας ευχαριστώ που βρίσκεστε εδώ στην Ελλάδα. Έχετε ιδιαίτερα μεγάλη επιρροή στον κόσμο της τεχνολογίας διεθνώς. Όπως είπε ο Πάνος, πιστεύω ότι η ιστορία της Ελλάδας αξίζει να γίνει γνωστή, με την έννοια ότι αυτό που συμβαίνει στην Ελλάδα τα τελευταία χρόνια δεν ήταν προφανές, αλλά είναι, πιστεύω, μια σημαντική ιστορία επιτυχίας και υπάρχει ακόμη σημαντικό περιθώριο ανάπτυξης.
Αν σκεφτείτε την Ελλάδα και το πού βρισκόταν πριν από 10 χρόνια, στο χείλος του γκρεμού της εξόδου από το ευρώ, μια χώρα με βαθιά προβληματικά δημόσια οικονομικά και μια γενική αντίληψη ότι δεν υπήρχε πραγματικά ένα ελπιδοφόρο μέλλον, ιδίως για τους νέους ή τους ταλαντούχους ανθρώπους ή τους επιχειρηματίες. Πιστεύω ότι καταφέραμε να αλλάξουμε αυτή την αντίληψη, και αυτό από μόνο του ήταν εξαιρετικά σημαντικό.
Δεν θα μιλήσω για τη συνολική κατάσταση της οικονομίας αλλά όταν, το 2019, εξετάζαμε ποιοι τομείς μπορούν πραγματικά να αναπτυχθούν στην Ελλάδα, πήραμε πολύ συνειδητά την απόφαση ότι η ανάπτυξη της Ελλάδας δεν θα μπορούσε να αφορά μόνο στον τουρισμό ή στη φιλοξενία.
Είμαστε μια υπέροχη χώρα και ο τουρισμός είναι εξαιρετικά σημαντικός, αλλά έπρεπε να υπάρξει διαφοροποίηση. Ως κάποιος που είχε κάποια εμπειρία στις τεχνολογικές επενδύσεις, με την έννοια ότι ήμουν στέλεχος επενδυτικών φορέων πριν ασχοληθώ με την πολιτική, ίδρυσα το πρώτο φυτώριο επιχειρηματικότητας το 2001, σε μια εποχή που όλες αυτές οι ιδέες ήταν ακόμη αρκετά ξένες για την Ελλάδα.
Αλλά τώρα νομίζω ότι τα άστρα έχουν ευθυγραμμιστεί. Αν κοιτάξετε την ευρύτερη επιτυχία: από την πλευρά των κεφαλαίων επιχειρηματικών συμμετοχών (venture capital) που υπάρχουν εδώ, του μεγέθους των κεφαλαίων που αντλήθηκαν από νεοφυείς επιχειρήσεις, του αριθμού των νεοφυών επιχειρήσεων που δημιουργούνται και -κάτι που δεν μπορείτε να μετρήσετε πραγματικά, αλλά είμαι σίγουρος ότι το αντιλαμβάνεστε-, τη γενική ατμόσφαιρα που επικρατεί γύρω από αυτό το οικοσύστημα, κάτι συμβαίνει πραγματικά εδώ, κάτι όντως συμβαίνει.
Γιατί να μην είναι η τεχνολογία το 10% της οικονομίας μας; Αυτό είναι απολύτως εφικτό μέσα στα επόμενα χρόνια. Εμείς είμαστε απλώς καταλύτες, με την έννοια ότι θέλουμε να δημιουργήσουμε τις κατάλληλες συνθήκες και να αφήσουμε το οικοσύστημα να ανθίσει. Πιστεύω ότι οι συνθήκες έχουν δημιουργηθεί. Δεν αναφέρομαι μόνο στη συνολική πολιτική σταθερότητα, στο γεγονός ότι η Ελλάδα έχει μπροστά της ένα ελπιδοφόρο μέλλον. Μιλάω για μια κυβέρνηση που, από την πρώτη κιόλας μέρα, έθεσε σε εφαρμογή μια σωστή δομή κινήτρων, από ζητήματα όπως τα δικαιώματα προαίρεσης αγοράς μετοχών, όσους επενδύουν ενώ μία εταιρεία κάνει τα πρώτα της βήματα (angel investors), ένα ευνοϊκό καθεστώς non-dom, για την επιστροφή στην Ελλάδα.
Αξιοποιούμε τη δύναμή μας. Ποια είναι η δύναμή μας; Βασικά, το τεράστιο ανθρώπινο ταλέντο μας. Υπάρχουν δύο τύποι «δεξαμενών» ταλέντων. Υπάρχουν οι άνθρωποι στην Ελλάδα. Εξακολουθούμε να έχουμε ένα πολύ καλό δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα που παράγει εξαιρετικούς αποφοίτους, ειδικά από τα πολυτεχνεία. Αλλά έχουμε επίσης ένα απίστευτο πλεονέκτημα, που είναι η διασπορά μας.
Πάντα μιλούσαμε για το πώς μπορούμε να συνεργαστούμε περισσότερο μαζί της, αλλά τίποτα δεν συνέβαινε πραγματικά. Για πρώτη φορά, όμως, βλέπουμε πλέον τη διασπορά να επανασυνδέεται με την Ελλάδα. Βλέπουμε ανθρώπους να επιστρέφουν στην Ελλάδα. Βλέπουμε ανθρώπους να επενδύουν στην Ελλάδα. Ειδικά σε έναν πεδίο όπως η τεχνητή νοημοσύνη η Ελλάδα υπερεκπροσωπείται. Όπως είπε ο Πάνος, όταν πρόκειται για την τεχνητή νοημοσύνη, όταν πρόκειται για τον κλάδο crypto, διαθέτουμε εκπληκτικό ταλέντο.
Πώς χτίζουμε τη γέφυρα για να φέρουμε αυτούς τους ανθρώπους πίσω; Ίσως μπορούμε να μιλήσουμε λίγο περισσότερο για τη στρατηγική μας στον τομέα της τεχνητής νοημοσύνης, γιατί νομίζω ότι εκεί έχουμε πραγματικά μια πολύ συναρπαστική ιστορία να πούμε. Η ιδέα είναι πάντα να υπερβαίνουμε τις θεωρητικές μας δυνατότητες, να διασφαλίζουμε ότι δημιουργούμε ένα οικοσύστημα που είναι αυτοσυντηρούμενο και που μπορεί να αναπτυχθεί με τη δική του ενέργεια, και να διασφαλίζουμε ότι χρησιμοποιούμε επίσης την τεχνολογία γενικά για να καλύπτουμε τη διαφορά και για να προσπερνάμε, όχι απλώς να καλύπτουμε τη διαφορά αλλά να τα καταφέρνουμε καλύτερα από πολλές ευρωπαϊκές χώρες.
Μιλούσα με τον νέο Γερμανό Καγκελάριο, ο οποίος είναι καλός φίλος, και όταν πήγα να τον δω στο Βερολίνο, πριν από τις εκλογές, μου είπε ότι θα δημιουργήσει ένα Υπουργείο Ψηφιοποίησης. Διότι η αλήθεια είναι ότι η Γερμανία υστερεί της Ελλάδας τώρα, όταν κοιτάς πόσο ψηφιακό είναι το κράτος. Όλες αυτές ήταν αποφάσεις που ελήφθησαν πριν από μερικά χρόνια, αλλά τώρα βλέπουμε τον αντίκτυπο.
Η τεχνολογία, και ειδικότερα η τεχνητή νοημοσύνη, είναι επίσης ένα απίστευτο εργαλείο για τη βελτίωση της παροχής δημόσιων υπηρεσιών. Αυτό δεν έχει να κάνει μόνο με το τι κάνει μια κοινότητα νεοφυών επιχειρήσεων. Είναι τι μπορούμε να κάνουμε εμείς, πώς μπορούμε να γίνουμε πελάτες των υπηρεσιών που αναπτύσσονται και πώς μπορούμε και εμείς, ως κυβέρνηση, να έχουμε περισσότερο τη νοοτροπία των νεοφυών επιχειρήσεων; Τι σημαίνει να έχεις νοοτροπία νεοφυούς επιχείρησης αν κυβερνάς, κάτι που δεν είναι απαραίτητα προφανές. Αλλά μερικές φορές μπορούμε να είμαστε αρκετά προοδευτικοί όσον αφορά αυτές τις ιδέες.
Connie Loizos: Λοιπόν, μου αρέσει το υπόβαθρό σας. Είναι πολύ τύπου Silicon Valley. Όπως αναφέρατε, ξεκινήσατε ένα φυτώριο επιχειρηματικότητας, επενδυτικό όχημα, εργαστήκατε στα χρηματοοικονομικά, στις συμβουλευτικές υπηρεσίες, Χάρβαρντ, Στάνφορντ. Νομίζω ότι αυτό σας δίνει μια φρέσκια οπτική ματιά σε σύγκριση με πολλούς άλλους πολιτικούς. Υπάρχουν πολλά να δούμε αναλυτικότερα σε αυτά που είπατε. Αρχίζοντας από τη διασπορά, συναντώ τόσους πολλούς πραγματικά λαμπρούς Ελληνοαμερικανούς στην περιοχή του Κόλπου του Σαν Φρανσίσκο, μεταξύ άλλων. Αλλά τι κάνετε για να διατηρήσετε αυτό το ανθρώπινο δυναμικό εδώ;
Προφανώς, πρόκειται για ερώτημα που έχετε απαντήσει εκατομμύρια φορές, αλλά πολλοί άνθρωποι αναχώρησαν κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης. Ξέρω ότι κάποιοι επιστρέφουν, αλλά πέρα από τις φορολογικές ελαφρύνσεις, ποια είναι τα σχέδια που έχετε θέσει σε εφαρμογή;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Οι φορολογικές ελαφρύνσεις είναι σε ισχύ. Δεν είναι ασήμαντες, 50% έκπτωση στο φόρο εισοδήματος για επτά χρόνια. Αλλά κάποιος δεν πρόκειται να επιστρέψει μόνο και μόνο για μια φορολογική ελάφρυνση. Θα επιστρέψει αν έχει μια καλή επαγγελματική ευκαιρία, αν αισθάνεται ότι μπορεί να κάνει κάτι που τον ανταμείβει και αισθάνεται ότι μπορεί πραγματικά να αναπτύξει την επιχείρησή του στην Ελλάδα.
Πιστεύω ότι μία από τις προκλήσεις… Αυτό δεν είναι μόνο ελληνική πρόκληση, πιστεύω ότι είναι ευρωπαϊκή πρόκληση, μιλάμε πολύ στην Ευρώπη για την προώθηση της επιχειρηματικότητας και για το πώς μπορούμε να μην χάνουμε ταλαντούχους ανθρώπους που πηγαίνουν στις ΗΠΑ. Οι προκλήσεις είναι πολύ σαφείς. Πλέον έχουμε έναν πολύ δυναμικό χώρο venture capital στην Ελλάδα, αλλά χρειαζόμαστε επίσης κεφάλαια για μεταγενέστερα στάδια. Χρειαζόμαστε περισσότερα κανονικά ιδιωτικά κεφάλαια για να μπορούμε να χρηματοδοτούμε αυτές τις εταιρείες χωρίς να εξαγοράζονται από αμερικανικές επιχειρήσεις.
Πρέπει να δώσουμε σε αυτές τις εταιρείες και στα στελέχη νεοφυών επιχειρήσεων που βρίσκονται εδώ πρόσβαση σε μια πραγματική ενιαία ευρωπαϊκή αγορά. Διότι όταν μιλάμε για την ευρωπαϊκή ενιαία αγορά, υπάρχει στα χαρτιά, αλλά αν δείτε πόσο δύσκολο είναι για πολλούς από εσάς να δραστηριοποιηθείτε σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες, δεν υφίσταται πραγματικά.
Επομένως, η απλούστευση, αυτό που αποκαλούμε το περίφημο «28ο καθεστώς», τι θα μπορούσε να σημαίνει να έχετε μια ευρωπαϊκή εγγραφή που θα σας επιτρέπει να δραστηριοποιείστε σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες; Πιστεύω ότι αυτό είναι απολύτως καίριας σημασίας προκειμένου οι εταιρείες να αισθάνονται ότι μπορούν να αναπτυχθούν. Τα στελέχη των start-ups που βρίσκονται στο ακροατήριο δεν ενδιαφέρονται μόνο για την ελληνική αγορά, αλλά η ευρωπαϊκή αγορά είναι μεγάλη. Θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι αυτό θα λειτουργήσει.
Στη συνέχεια, βέβαια, αυτό που ονομάζουμε -είναι τεχνικός όρος, αλλά πολύ σημαντικός-, Ένωση Κεφαλαιαγορών, Ένωση Αποταμιεύσεων και Επενδύσεων. Γιατί στην Ευρώπη εξακολουθούμε να εξάγουμε τις αποταμιεύσεις μας στις ΗΠΑ; Τι σημαίνει για μια εταιρεία να εισαχθεί σε ένα ευρωπαϊκό χρηματιστήριο; Ή ακόμα και στην Ελλάδα. Είμαι πολύ χαρούμενος που τώρα βλέπουμε το ελληνικό Χρηματιστήριο να κινείται ανοδικά. Για τις νεότερες εταιρείες, η διέξοδος μέσω της εισαγωγής στο Χρηματιστήριο Αθηνών ήταν αδιανόητη πριν από χρόνια. Τώρα, θα μπορούσε να είναι μια επιλογή. Πρόκειται για μια ελληνική πρόκληση, αλλά και για μια ευρωπαϊκή πρόκληση.
Το πλεονέκτημά μας είναι ότι διαθέτουμε το ταλέντο και χτίζουμε τις γέφυρες, με κατάλληλα κίνητρα, γι’ αυτούς τους ανθρώπους, ώστε να αρχίσουν να βλέπουν την Ελλάδα με διαφορετική οπτική.
Όταν γράψαμε το εγχειρίδιο της στρατηγικής μας για την τεχνητή νοημοσύνη, ουσιαστικά μιλήσαμε με κορυφαίους ανθρώπους από το εξωτερικό, μερικούς κορυφαίους επενδυτές venture capital στη Σίλικον Βάλεϊ, μερικούς κορυφαίους ερευνητές τεχνητής νοημοσύνης και τους ρωτήσαμε: «Κοιτάξτε, η τεχνητή νοημοσύνη είναι εδώ. Είμαστε μια μεσαίου μεγέθους χώρα. Πώς θα τοποθετηθούμε; Θεωρώ ότι καταλήξαμε σε πολύ ενδιαφέρουσες ιδέες όσον αφορά το πώς μπορούμε πραγματικά να αξιοποιήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και σε τομείς όπου πρέπει να είμαστε πολύ προσεκτικοί.
Connie Loizos: Πιστεύω ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα είναι ο μεγάλος παράγοντας εξισορρόπησης. Σίγουρα προκαλεί αλλαγές στα πάντα εκεί όπου ζω. Ήθελα να σας ρωτήσω, αναφέρατε ότι ξεπεράσατε τη Γερμανία, και δεν είναι η πρώτη φορά που σας ακούω να το λέτε αυτό. Νομίζω ότι είναι ενδιαφέρον γιατί πιστεύω ότι το Βερολίνο, τουλάχιστον για κάποια χρόνια, είχε τον «τίτλο» του τεχνολογικού κόμβου της Ευρώπης. Νομίζω ότι αυτός ίσως έχει επιστρέψει στο Λονδίνο. Μπορείτε να μιλήσετε λίγο περισσότερο γι’ αυτό, και ίσως πιο συγκεκριμένα, για το πού πιστεύετε ότι έχετε προχωρήσει; Επειδή έχουν πολύ περισσότερα χρήματα να ξοδέψουν από ό,τι εσείς, περίπου επτά φορές περισσότερα.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Το να λέμε ότι «ξεπερνάμε τη Γερμανία» είναι ένας όρος που θα χρησιμοποιούσα με πάρα πολλή προσοχή, επειδή η Γερμανία είναι υπερδύναμη. Αλλά είμαι προσεκτικός όταν μιλάω για τις ψηφιακές υπηρεσίες και για το πόσο ψηφιακό είναι το κράτος. Εκεί, πιστεύω ότι έχουμε πραγματικά σημειώσει μεγάλη πρόοδο.
Γιατί συνέβη αυτό; Πιστεύω επειδή πήραμε μια απόφαση το 2019, στην αρχή της πρώτης μας θητείας, να δημιουργήσουμε ένα Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης με οριζόντιες αρμοδιότητες επί όλων των άλλων Υπουργείων και με τη δυνατότητα να λαμβάνει όλα τα δεδομένα και να παρέχει ψηφιακές υπηρεσίες. Γκρεμίσαμε τα ασύνδετα στεγανά, δηλαδή ότι κάθε Υπουργείο ήταν μόνο του και κάθε Υπουργείο κοιτούσε τα δικά του δεδομένα.
Τι σημαίνει, επί της ουσίας, να έχεις μια πιο οριζόντια δομή; Στην αρχή υπήρξαν αντιδράσεις, αλλά στη συνέχεια όλοι οι καθ’ ύλην αρμόδιοι Υπουργοί κατάλαβαν: «Α, υπάρχει ένα κίνητρο εδώ. Αν συνεργαστώ με το Υπουργείο Ψηφιακής Διακυβέρνησης για να προσφέρω μια νέα υπηρεσία διαδικτυακά, αυτό είναι θετικό και για μένα ως Υπουργό», γιατί αυτό διευκολύνει τη ζωή των πολιτών και οι πολίτες γενικά θέλουν η ζωή τους να γίνεται πιο απλή. Μετά ήρθε ο Covid, όπου υλοποιήσαμε μια πλήρως ψηφιοποιημένη διαδικασία εμβολιασμού. Φίλοι μου από τις ΗΠΑ μου έστελναν μικρά αποκόμματα χαρτιών. Αυτό δεν υπήρξε ποτέ στην Ελλάδα. Δεν υπήρξε καθόλου χαρτί στη χορήγηση των πιστοποιητικών εμβολιασμού εδώ. Στη συνέχεια αναλάβαμε σημαντικές πρωτοβουλίες σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσον αφορά στα πιστοποιητικά εμβολιασμού ώστε οι πολίτες να μπορούν να ταξιδεύουν. Είχαμε ιδέες που είχαν ενδιαφέρον και σε ευρωπαϊκό επίπεδο.
Τώρα, φυσικά, η πρόκληση είναι η εξής: η ψηφιοποίηση είναι το στάδιο 1.0, αλλά η τεχνητή νοημοσύνη είναι το μέλλον. Τι σημαίνει πραγματικά η τεχνητή νοημοσύνη για την κυβέρνηση; Ποιες είναι οι υπηρεσίες ή οι διαδικασίες στις οποίες μπορεί να υπάρξει πραγματικό άλμα παραγωγικότητας με τη χρήση ΤΝ; Αυτό ακριβώς εξετάζουμε τώρα.
Για παράδειγμα, τρέξαμε ένα πιλοτικό έργο που πήγε εξαιρετικά καλά. Το υλοποιήσαμε με τη Microsoft και την OpenAI, η Microsoft το προώθησε πολύ. Χρησιμοποιήσαμε ένα εργαλείο ΤΝ για να εξετάζει συμβόλαια και, ουσιαστικά, από εκεί που χρειάζονταν δύο ώρες για να ελέγξουν ένα συμβόλαιο οι συμβολαιογράφοι και τα στελέχη του Κτηματολογίου, τώρα ένα συμβόλαιο έχει προελεγχθεί, με επισημάνσεις, και χρειάζονται μόνο 10 λεπτά. Υπάρχουν, λοιπόν, πολλές διαδικασίες στις οποίες η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί πραγματικά να συμβάλει στον εξορθολογισμό της λειτουργίας του κράτους.
Στη συνέχεια, αρχίσαμε να εξετάζουμε κάθετες εφαρμογές, δηλαδή σε ποιους τομείς μπορεί η ΤΝ να παίξει πραγματικά κρίσιμο ρόλο. Για παράδειγμα, η πολιτική προστασία, όπου ζητήματα όπως η πρόληψη πλημμυρών και πυρκαγιών είναι εξαιρετικά σημαντικά και έχουμε πολλά δεδομένα. Ο άλλος τομέας που με ενδιαφέρει πολύ και στον οποίο θέλουμε πραγματικά να ηγηθούμε είναι η υγεία, τεχνητή νοημοσύνη και υγεία. Εκεί δεν έχουμε μόνο το ταλέντο, αλλά και ένα ακόμα μεγάλο πλεονέκτημα: διαθέτουμε καλά οργανωμένα σύνολα δεδομένων που έχουν κεντρική διαχείριση. Είμαστε μια χώρα 10 εκατομμυρίων. Έχουμε ήδη μια ψηφιακή εφαρμογή υγείας και διαθέτουμε ποιοτικά δεδομένα. Διεξάγουμε πολλές εξετάσεις προληπτικού ελέγχου του γενικού πληθυσμού για την πρόληψη ασθενειών. Αυτό συνεισφέρει σημαντικά.
Μιλάω τόσο από την πλευρά του κράτους ως «πελάτη», όσο και από την πλευρά της παροχής πρόσβασης και ευκαιριών σε εταιρείες ώστε να αναπτύξουν νέες εφαρμογές, τις οποίες μπορούν να δοκιμάσουν στην Ελλάδα και στη συνέχεια ενδεχομένως να εξάγουν στο εξωτερικό.
Ο τρίτος τομέας, που έχει μεγάλο ενδιαφέρον, είναι η άμυνα. Γιατί θα έπρεπε να ενδιαφέρεστε για την άμυνα; Επειδή ως Ευρώπη πρόκειται να δαπανήσουμε πολλά χρήματα στην άμυνα. Θέλουμε στρατηγική αυτονομία. Το αμυντικό τοπίο αλλάζει. Δεν θα αφορά πλέον μόνο αεροπλάνα και τανκς. Όλα θα είναι πολύ πιο ψηφιακά και καθοδηγούμενα από την τεχνητή νοημοσύνη.
Αυτό που κάναμε, και το οποίο είναι πραγματικά καινοτόμο, είναι ότι για πρώτη φορά έχουμε ένα Κέντρο Καινοτομίας στο Υπουργείο Άμυνας που μπορεί να δοκιμάζει πρωτότυπα. Μπορούμε να συνάψουμε ένα μικρό συμβόλαιο, να κάνουμε μια μικρή δοκιμή. Είμαστε οι πελάτες αυτών των τεχνολογιών. Στη συνέχεια, φυσικά, θέλουμε να διασφαλίσουμε ότι δίνουμε στις νεοφυείς επιχειρήσεις μας τη δυνατότητα να προβάλουν όσα αναπτύσσουν μαζί μας και ίσως να κινηθούν σε μια ευρωπαϊκή αγορά.
Αν φορούσα τώρα το «καπέλο» του επενδυτή, αυτός θα ήταν ένας τομέας στον οποίο θα εστίαζα πραγματικά, γιατί υπάρχουν πολλά χρήματα και υπάρχει βούληση να σκεφτούμε «έξω από το κουτί», όχι μόνο για τα μεγάλα αμυντικά συμβόλαια. Αυτά θα υπάρχουν πάντα. Πάντα θα πρέπει να αγοράζουμε πλοία και αεροπλάνα. Αλλά υπάρχουν και άλλα, πολύ περισσότερα από αυτά.
Σε αυτό το σημείο, επίσης, απευθυνόμαστε στην κοινότητα να μας φέρει λύσεις και ιδέες. Δεν πρόκειται πια για ένα Υπουργείο Άμυνας που σκέφτεται μόνο με όρους πολέμου του 20ού αιώνα. Θέλουμε να ακούμε ιδέες, έργα, λύσεις, να δούμε πώς μπορείτε να προσθέσετε αξία σε αυτά που θέλουμε να πετύχουμε.
Connie Loizos: Είναι όλα συναρπαστικά. Μόλις μιλούσα με τον Δημήτρη Κώττα από τη Delian. Μου έλεγε ότι αυτή τη στιγμή φαίνεται να είναι μια πραγματικά ξεχωριστή ευκαιρία. Ο μεγαλύτερος ανταγωνιστής του είναι η Anduril, αλλά αν η εταιρεία τους μπορέσει να τους ανταγωνιστεί στο λογισμικό, μπορούν να αναπτυχθούν πολύ πιο γρήγορα από ό,τι ήταν ποτέ ιστορικά δυνατόν. Νιώθω ότι υπάρχει μια ευκαιρία να εκτοπιστούν οι καθιερωμένοι παίκτες, κάτι που δεν έχουμε ξαναδεί στο παρελθόν.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Κάλυψες δύο θέματα, με ένα σμπάρο δυο τρυγόνια. Εμείς κάνουμε τη δουλειά μας, επειδή έχουμε πρόσβαση σε τεχνολογία αιχμής -όταν λέω «εμείς», εννοώ το Υπουργείο Άμυνας. Ταυτόχρονα, δίνουμε στις εταιρείες τη δυνατότητα να συνεργαστούν μαζί μας μέσω πιο ευέλικτων σχημάτων και να υλοποιήσουν έργα εδώ. Η ιστορία της άμυνας, ειλικρινά, ήταν μια μεγάλη απογοήτευση. Έχουμε δαπανήσει περίπου 300 δισεκατομμύρια τα τελευταία 30 χρόνια. Τι έχει μείνει στη χώρα, στην εγχώρια αμυντική βιομηχανία; Πολύ λίγα.
Δεν θέλω να κάνουμε το ίδιο λάθος στην εποχή της τεχνητής νοημοσύνης. Ξέρω ότι, αν πρόκειται να δαπανήσουμε 28 δισεκατομμύρια μέσα στα επόμενα 12 χρόνια, όπως σχεδιάζουμε, θέλω τουλάχιστον να διασφαλίσω ότι θα υπάρχει μια ισχυρή, ακμάζουσα αμυντική βιομηχανία. Από τα «παραδοσιακά» – τα εξαρτήματα, τα βασικά υλικά – μέχρι την τεχνολογία αιχμής. Έχουμε το ταλέντο, θα ήταν πολύ κρίμα να μην το αξιοποιήσουμε.
Connie Loizos: Θα ήθελα να αφιερώσω λίγα λεπτά ακόμη για να μιλήσω για το ταλέντο. Μία από τις ερωτήσεις μου είναι, το παραδέχομαι, αρκετά εγωκεντρική και ιδιοτελής, αλλά αφορά τη στάση της χώρας σχετικά με την επαναπατρισμό ανθρώπων ελληνικής καταγωγής. Τυχαίνει να γνωρίζω, ακόμα και μέσα στην ίδια μου την οικογένεια, άτομα με πολλαπλά πτυχία, που μιλούν άπταιστα ελληνικά και που θα ήθελαν πολύ να επιστρέψουν εδώ και να αποκτήσουν διπλή υπηκοότητα. Μια ξαδέρφη μου πέρασε 25 χρόνια προσπαθώντας να πετύχει κάτι τέτοιο -και τελικά τα κατάφερε. Απλώς αναρωτιέμαι: είναι κάτι στο οποίο δίνετε έμφαση; Προσπαθείτε να το κάνετε πιο εύκολο;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Ναι. Οι νόμοι περί ιθαγένειας ίσως να είναι κάποιες φορές περίπλοκοι, αλλά αν μπορείς να αποδείξεις την ελληνική σου καταγωγή, θέλουμε να κάνουμε τη διαδικασία πιο εύκολη για την απόκτηση της ελληνικής υπηκοότητας. Θέλουμε, επίσης, να φέρουμε ανθρώπους από το εξωτερικό που δεν είναι Έλληνες πολίτες και που ίσως δεν ενδιαφέρονται να γίνουν, αλλά να τους δώσουμε την ευκαιρία να εργαστούν εδώ.
Η ιδέα της τεχνολογικής βίζας (tech visa) είναι κάτι που εξετάζουμε, ώστε να διασφαλίσουμε ότι μπορούμε να προσελκύσουμε ταλέντο. Ξέρω ότι έχουμε startups εδώ με Ινδούς Διευθύνοντες Συμβούλους. Υπάρχουν ορισμένες χώρες στις οποίες θέλουμε να επικεντρωθούμε, επειδή έχουμε φυσικές συνέργειες και η Ινδία είναι μία από αυτές. Μόλις συνάντησα τον Διευθύνοντα Σύμβουλο της IndiGo και πρόκειται να ξεκινήσουν απευθείας πτήση μεταξύ Νέου Δελχί και Αθήνας μέσα στον επόμενο χρόνο.
Πρόκειται για έναν παγκόσμιο «πόλεμο» για ταλέντα. Πρέπει να διευκολύνουμε την επιστροφή Ελλήνων του εξωτερικού, όσο και την έλευση ανθρώπων που μπορούν να ζήσουν και να εργαστούν από οπουδήποτε. Αυτό δεν αφορά μόνο την Αθήνα. Έχουμε έναν νέο κόμβο, το Thess INTEC, που πρόκειται να δημιουργηθεί στη Θεσσαλονίκη. Υπάρχουν τεχνολογικές εταιρείες που αναπτύσσονται σε πόλεις όπως τα Ιωάννινα, το Ηράκλειο, επειδή υπάρχουν καλά δημόσια πανεπιστήμια εκεί. Αν έχεις καλές σχολές τεχνολογίας, οι εταιρείες θα πάνε εκεί όπου μπορούν πραγματικά να κάνουν προσλήψεις.
Αυτή θα πρέπει να είναι και μια ιστορία περιφερειακής ανάπτυξης. Δεν είναι απαραίτητο όλοι να βρίσκονται στην Αθήνα. Υπάρχουν και άλλα μέρη όπου μπορούν να αναπτυχθούν επιχειρήσεις.
Ξέρω ότι μία αμυντική εταιρεία δημιουργεί μια μικρή μονάδα για drones στα Χανιά, που τυχαίνει να είναι και η ιδιαίτερη πατρίδα μου. Το έκαναν χωρίς να μου πουν τίποτα, και δεν νομίζω ότι έπαιξε κανέναν ρόλο το ότι είμαι από τα Χανιά. Απλώς είπαν: «Εκεί βρήκαμε καλό κομμάτι γης. Έχουμε ταλέντο. Θα το κάνουμε και θα το κάνουμε εκεί.»
Connie Loizos: Τα Χανιά είναι ένα από τα αγαπημένα μου μέρη. Ήθελα να ρωτήσω, αναφερθήκατε στις βίζες. Αναρωτιόμουν αν θα μπορούσατε να μιλήσετε λίγο για το τι βρήκατε πιο αποτελεσματικό. Έχουμε αυτή τη βίζα ταλέντου, τη βίζα τεχνολογίας και τη χρυσή βίζα, που νομίζω είναι ενδιαφέρουσα, αλλά αναρωτιέμαι πώς διασφαλίζεις ότι προσκαλείς καινοτόμους ανθρώπους στη χώρα και όχι απλώς άτομα που προσπαθούν να αγοράσουν μια ευρωπαϊκή διεύθυνση και πιθανότατα…
Κυριάκος Μητσοτάκης: Η χρυσή βίζα άρχισε με την ιδέα να φέρει χρήματα, βασικά, για τον τομέα των ακινήτων. Σε κάποιο σημείο συνειδητοποιήσαμε ότι, κοιτάξτε, αυτοί οι άνθρωποι μερικές φορές εκτοπίζουν τους Έλληνες που θέλουν να αγοράσουν σπίτι, οπότε αυξήσαμε σημαντικά το όριο για τις επενδύσεις σε ακίνητα. Αλλά είπαμε: αν θέλεις να επενδύσεις 250.000 σε startup, μπορείς ουσιαστικά να πάρεις μια χρυσή βίζα. Αντί να τα επενδύσεις σε ακίνητα, επένδυσέ τα σε μια εταιρεία. Δεν νομίζω ότι έχουμε κάτι να χάσουμε. Μου φαίνεται ότι, ναι, το ρίσκο πάντα υπάρχει, αλλά δεν νομίζω ότι κάποιος θα πετούσε 250.000 ευρώ χωρίς να κάνει μια βασική έρευνα για το πού βάζει τα χρήματά του. Είναι ένας επιπλέον τρόπος να φέρουμε επενδυτικά κεφάλαια για την έναρξη επιχειρήσεων στην Ελλάδα.
Connie Loizos: Θα ήθελα, επίσης, να σας ρωτήσω: έχω ακούσει ανθρώπους να λένε, μεταξύ σοβαρού και αστείου, ότι χρειάζεσαι πτυχίο νομικής για να βγάλεις άκρη με τη νομοθεσία εδώ, επειδή αλλάζει συχνά. Καθίσταται λίγο πιο δύσκολο για τους ξένους επενδυτές να νιώσουν ότι πατούν σε στέρεο έδαφος επενδύοντας στην Ελλάδα. Πώς απαντάτε σε αυτή την ανησυχία;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Θεωρώ ότι βρισκόμαστε σε καλύτερη κατάσταση από ό,τι ήμασταν, αλλά υπάρχουν ακόμη, ασφαλώς, σημαντικά περιθώρια βελτίωσης. Πιστεύω ότι αν μιλήσετε, για παράδειγμα, με μεγάλα οχήματα venture capital, διεθνή ταμεία, δυσκολεύονται να κάνουν επενδύσεις στην Ελλάδα; Έχουν την υποδομή, τις νομικές υπηρεσίες, τη βεβαιότητα ότι οι συμβάσεις θα τηρηθούν; Πιστεύω ότι αυτό το έχουμε.
Υπάρχουν δομικά προβλήματα; Ναι, είναι δομικά προβλήματα σε ένα γενικότερο πλαίσιο. Χρειάζεται ακόμη να επιταχύνουμε την απονομή δικαιοσύνης ευρύτερα. Αυτή είναι μία μεγάλη μεταρρύθμιση που υλοποιούμε στη δεύτερη θητεία μας, δεν σχετίζεται μόνο με τους επενδυτές.
Πιστεύω, όμως, συνολικά, και αυτή θεωρώ την πιο σημαντική πτυχή, απλή αλλά απτή: «Κινείται αυτή η χώρα προς τη σωστή κατεύθυνση; Αν πρόκειται να επενδύσω στην Ελλάδα, αξιολογώντας σε βάθος τριών, πέντε, επτά ετών, υπάρχει μακροοικονομικός κίνδυνος; Υπάρχει πολιτικός κίνδυνος; Το γενικότερο περιβάλλον θα είναι ευνοϊκό;». Θεωρώ ότι πληρούμε αυτές τις προϋποθέσεις, επειδή τακτοποιήσαμε τη μακροοικονομική μας κατάσταση. Έχουμε ένα σημαντικό πρωτογενές πλεόνασμα. Δανειζόμαστε πολύ φθηνότερα από τις ΗΠΑ. Ποιος θα το είχε… Οι ΗΠΑ μπορούν να έχουν μεγάλα ελλείμματα, εμείς όχι. Όμως, η δημοσιονομική πειθαρχία και η έμφαση στις μεταρρυθμίσεις είναι εδώ.
Έχουμε αυτοδυναμία. Πιστεύω ότι έχουμε καλές πιθανότητες να κερδίσουμε τις επόμενες εκλογές. Έρχεστε σε μια χώρα και λέτε: «Εντάξει, δεν κοιτάζω μόνο την εταιρεία, αλλά το γενικότερο πλαίσιο. Είναι μια σταθερή χώρα; Είναι μια χώρα που κινείται προς τη σωστή κατεύθυνση;». Η απάντηση είναι ναι. Θεωρώ ότι οι επενδυτές δείχνουν την προτίμησή τους με την παρουσία τους, τόσο οι επενδυτές που επενδύουν στα funds μας, στις νεοφυείς επιχειρήσεις μας, όσο και οι μεγάλοι διεθνείς επενδυτές που εξετάζουν μεγαλύτερου μεγέθους εταιρείες για άμεσες ξένες επενδύσεις. Πηγαίνουμε αρκετά καλά. Φυσικά, μπορούμε πάντα να τα πάμε καλύτερα, αλλά ξέρουμε τι πρέπει να κάνουμε για να βελτιωθούμε.
Connie Loizos: Πιστεύετε ότι η χώρα κατανοεί σε γενικές γραμμές τι κάνετε; Γιατί, είναι αναπόφευκτο, πρέπει να κινηθείτε προς την καινοτομία, αλλά η χώρα, ο εθνικός της χαρακτήρας είναι πιο παραδοσιακός: μικρότερες επιχειρήσεις, οικογενειακές επιχειρήσεις. Αναρωτιέμαι, πώς συνδυάζετε αυτά τα ανταγωνιστικά συμφέροντα;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Πιστεύω ότι είναι σημαντική ερώτηση. Ναι, υπάρχει, φυσικά, ένα χάσμα όταν μιλάμε για την τεχνολογία. Αλλά θέλουμε επίσης να υποστηρίξουμε τις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις να χρησιμοποιούν την τεχνολογία για να είναι πιο αποτελεσματικές, επειδή είναι εργαλείο επιβίωσης. Υλοποιούμε πολλά προγράμματα για να το πετύχουμε.
Θέλουμε προγράμματα εκμάθησης ψηφιακών δεξιοτήτων. Είναι πάντα πολύ συγκινητικό όταν πηγαίνω σε κέντρα κοινότητας και βλέπω ηλικιωμένους να παρακολουθούν βασικά, εισαγωγικά μαθήματα ψηφιακών δεξιοτήτων. Ρώτησα μια ηλικιωμένη κυρία: «Γιατί το κάνετε;». Μου απάντησε: «Θέλω να μπορώ να χρησιμοποιώ το gov. gr ή να κάνω μια ψηφιακή μεταφορά χρημάτων μόνη μου. Δεν θέλω να ζητήσω από το εγγόνι μου να το κάνει για μένα».
Υπάρχει μια γενική ώθηση προς την κατανόηση ότι αυτό είναι το μέλλον, και σίγουρα η νέα γενιά το κατανοεί. Για εμένα, η πιο συναρπαστική πτυχή είναι η αλλαγή κουλτούρας. Κοιτάξτε τι συμβαίνει στα σχολεία. Έχουμε τους διαγωνισμούς Junior Achievement, έχουμε τόσες πολλές πρωτοβουλίες, παιδιά που πειραματίζονται με ιδέες για το πώς να δημιουργήσουν μια νεοφυή επιχείρηση. Στέλνουμε κιτ ρομποτικής σε όλα τα σχολεία επειδή θέλουμε να ενθαρρύνουμε την ενασχόληση με τη μηχανική.
Βασικά, πριν από 20 ή 30 χρόνια, η ιδέα της ίδρυσης μιας εταιρείας ήταν πολύ ξένη στους νέους απόφοιτους των πανεπιστημίων. Έχουμε επίσης αυτό το ταμπού ότι τα πανεπιστήμια -αυτή είναι μια πολύ αριστερή προσέγγιση- και ο ιδιωτικός τομέας πρέπει να είναι πλήρως διαχωρισμένα. Αυτό επίσης αλλάζει. Κοιτάξτε τώρα τα πανεπιστήμια, το πλαίσιο, την έρευνα που κάνουν, τις νεοφυείς επιχειρήσεις που αναδύονται, το γεγονός ότι εταιρείες έχουν πράγματι καταφέρει να μπουν στα πανεπιστήμια. Αυτό είναι ένα πρώτο πολύ μεγάλο βήμα για την Ελλάδα.
Το πιο ενθαρρυντικό είναι ότι υπάρχουν περισσότεροι άνθρωποι που ενδιαφέρονται να κάνουν κάτι μόνοι τους. Πριν από 30 χρόνια, θα έλεγαν: «θέλω να γίνω δημόσιος υπάλληλος» ή «θέλω να γίνω μισθωτός». Αυτό δεν ισχύει πια. Όπως είπατε, η τεχνολογία είναι ένας παράγοντας που μπορεί να δημιουργήσει ίσες ευκαιρίες και ποτέ δεν ξέρεις από πού θα έρθει η επόμενη μεγάλη ιδέα.
Connie Loizos: Ναι, νομίζω ότι είναι συναρπαστικό. Εννοώ ότι είναι προφανές ότι οι άνθρωποι μπορούν να ξεκινήσουν εταιρείες πολύ πιο εύκολα και να τις μεγαλώσουν. Μερικές φορές αναρωτιέμαι αν η Ελλάδα είναι καλύτερη τοποθετημένη, επειδή υπάρχουν πράγματα που συμβαίνουν στο παρασκήνιο, επειδή η οικονομία εξακολουθεί να εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από επιχειρήσεις που βασίζονται στις ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες νομίζω ότι θα γίνονται πιο κρίσιμες όσο προχωράμε.
Κύριε Πρωθυπουργέ, ως τελευταία ερώτηση θα ήθελα να σας ρωτήσω για την κληρονομιά σας. Κάνετε τόσα πολλά εδώ. Προφανώς, θέλετε να παραμείνετε στην εξουσία και να συνεχίσετε αυτή την πορεία. Πηγαίνοντας 10 και πλέον χρόνια στο μέλλον, τι θέλετε να σκέφτονται οι άνθρωποι για τις αλλαγές που κάνατε στην Ελλάδα;
Κυριάκος Μητσοτάκης: Καταρχάς, επιτρέψτε μου να επισημάνω κάτι σχετικά με αυτό που είπατε, γιατί θεωρώ ότι είναι κρίσιμο. Αν κοιτάξετε την οικονομία και τις θέσεις εργασίας που μπορεί να χαθούν ως αποτέλεσμα της τεχνητής νοημοσύνης, το να υπάρχει ένας μεγάλος τομέας υπηρεσιών δεν είναι απαραίτητα κακό. Όσο κι αν οι Κινέζοι εστιάζουν στα ρομπότ, δεν βλέπω τα ρομπότ να αντικαθιστούν θέσεις εργασίας στον τομέα της φιλοξενίας σύντομα, ενώ θα αντικαταστήσουν πολλές θέσεις εργασίας στη μεταποίηση. Αυτό είναι αρκετά ξεκάθαρο για εμένα, ότι συμβαίνει ήδη. Συνεπώς, υπό αυτή την έννοια, το να έχουμε επίσης έναν μεγάλο τομέα υπηρεσιών δεν είναι απαραίτητα κακό σε αυτόν τον μεταβαλλόμενο κόσμο.
Πιστεύω ότι είμαι αρκετά ταπεινός άνθρωπος, οπότε το τελευταίο πράγμα που θέλω να σκέφτομαι είναι πώς θα μας κρίνει η Ιστορία όλους μας. Αυτό που ξέρω είναι ότι απομένουν ακόμα δύο χρόνια στην θητεία μας. Έχουμε πολλή δουλειά να κάνουμε. Αυτό που θέλω να διασφαλίσω είναι ότι η πρόοδος που έχουμε σημειώσει είναι μη αναστρέψιμη, ό,τι κι αν σημαίνει αυτό. Δεν πρόκειται μόνο για νομικό ή συνταγματικό ζήτημα, αλλά και θέμα κουλτούρας.
Φυσικά, η μεγάλη πρόκληση είναι να συγκλίνουμε με την Ευρώπη, γιατί χάσαμε πολύ χρόνο. Η κρίση ήταν τόσο επώδυνη, σχεδόν διέλυσε τη χώρα. Ουσιαστικά όχι μόνο χάσαμε μια δεκαετία, αλλά πραγματικά υποφέραμε πάρα πολύ. Για εμένα, η μεγάλη πρόκληση είναι να διασφαλίσουμε ότι αυτή η πρόοδος θα είναι μη αναστρέψιμη, ότι θα συνεχίσει να υλοποιείται.
Δεν μπορούμε να κάνουμε θαύματα, δεν μπορούμε να καλύψουμε το χαμένο έδαφος μέσα σε δύο χρόνια, αλλά θεωρώ ότι έχουμε ξεφύγει από τον φαύλο κύκλο του παρελθόντος και βλέπω την τεχνολογία ως μια μεγάλη ευκαιρία, τόσο για τον ιδιωτικό τομέα όσο και για την κυβέρνηση. Αν υπάρχει μια ευκαιρία να κάνουμε ένα μεγάλο άλμα, αντί να κινούμαστε απλώς προς τη σωστή κατεύθυνση, αυτή η ευκαιρία είναι αυτό που συμβαίνει ειδικά στον κόσμο της τεχνητής νοημοσύνης, έχοντας, βέβαια, πλήρη επίγνωση του γεγονότος ότι υπάρχουν πολλοί κίνδυνοι που πρέπει να διαχειριστούμε.
Υπό αυτή την έννοια, χρειαζόμαστε μια θετική ιστορία για την τεχνητή νοημοσύνη, αλλά και ένα σαφές αφήγημα -όχι μόνο ως Ελλάδα, αλλά και ως Ευρώπη- για τους κινδύνους που περιβάλλουν τον δημοκρατικό διάλογο και για το τι σημαίνει να είσαι μια καλά λειτουργούσα δημοκρατία στην εποχή της παραπληροφόρησης, των bots και των μηνυμάτων που παράγονται ή ενισχύονται με την τεχνητή νοημοσύνη και όλο αυξάνονται.
Φυσικά, ένα θέμα που με ενδιαφέρει βαθύτατα είναι τα ζητήματα ψυχικής υγείας για τα παιδιά και τους εφήβους, όσον αφορά στον αντίκτυπο που έχει το γεγονός ότι ουσιαστικά μεγαλώνουν σε έναν εικονικό κόσμο. Τι θα σημαίνει αυτό για την υγεία τους, για το μέλλον της παιδείας.
Πιστεύω ότι, ειδικά στις ΗΠΑ, έχουμε εμπλακεί σε έναν αγώνα για να είμαστε πιο τολμηροί, πιο γρήγοροι, πιο ισχυροί. Κάποια στιγμή, πραγματικά, κοντοστέκομαι και σκέφτομαι: «Καταλαβαίνουν, ακόμη και οι άνθρωποι που γράφουν αυτά τα μοντέλα, τι θα είναι ικανά να κάνουν; Ή είναι απλά ο αγώνας για την παραγωγή της επόμενης ακόμα πιο ισχυρής έκδοσης του επόμενου μοντέλου;». Πιστεύω ότι εκεί, όχι μόνο η Ελλάδα, αλλά και η Ευρώπη, πρέπει να παίξει έναν ρόλο ως εξισορροπητική δύναμη, αξιοποιώντας τις τεράστιες ευκαιρίες της τεχνητής νοημοσύνης, αλλά χωρίς να ξεχνάμε ότι υπάρχει και η άλλη πλευρά του νομίσματος, την οποία δεν μπορούμε να αγνοούμε στο όνομα του ότι εταιρείες θέλουν απλά να έχουν περισσότερα κέρδη.
Connie Loizos: Συμφωνώ απόλυτα. Χαίρομαι που το σκέφτεστε αυτό. Χαίρομαι που η ΕΕ το σκέφτεται, διότι προφανώς στις ΗΠΑ υπάρχουν πολλοί άλλοι περισπασμοί και, όπως είπατε, δεν επικεντρωνόμαστε αρκετά σε αυτό. Σας ευχαριστώ πολύ. Είναι μεγάλη η χαρά μου που συζήτησα μαζί σας. Πραγματικά το εκτιμώ.
Κυριάκος Μητσοτάκης: Σας ευχαριστώ για την πρόσκληση σε μια σημαντική εκδήλωση.
