Δημοσιεύτηκε στην έντυπη εφημερίδα Today Press
του Δημήτρη Κυριακόπουλου
Ένα διαφορετικό, αποκεντρωμένο μοντέλο για τον Ενιαίο Φόρο Ιδιοκτησίας Ακινήτων (ΕΝΦΙΑ) παρουσίασε ο Γιάννης Στουρνάρας στην ετήσια έκθεσή του για την ελληνική οικονομία, προκαλώντας αίσθηση.
Ο διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος προτείνει η είσπραξη και διαχείριση των εσόδων από τον ΕΝΦΙΑ (σ.σ. υπολογίζονται στα 2,3 δισ. ετησίως) να εκχωρηθούν στους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης, με σκοπό αφενός την ενίσχυση της οικονομικής αυτοδυναμίας των δήμων και αφετέρου την απελευθέρωση πόρων του κρατικού προϋπολογισμού, που σήμερα διατίθενται στους ΟΤΑ (μεταβιβαστικές πληρωμές).
Στο δεύτερο σκέλος εδράζεται ο πυρήνας του αντίλογου των παραγόντων της τοπικής αυτοδιοίκησης, που δεν επιθυμούν την απλή αντικατάσταση των κρατικών πόρων με τα ποσά του ΕΝΦΙΑ, αλλά την προσθήκη τους στα υπάρχοντα έσοδα. Σημειώνεται, ότι προχθές κατά την συζήτηση του θέματος ομόφωνα το ΔΣ της ΚΕΔΕ τάχθηκε κάθετα αντίθετο με την πρόταση Στουρνάρα.
Η «TP» ανιχνεύει τον αντίκτυπο του σχεδίου Στουρνάρα στην τοπική αυτοδιοίκηση παρουσιάζοντας τις δηλώσεις 5 δημάρχων (Λ. Κυρίζογου, Χ. Δούκας, Γ. Κωνσταντέλλος, Ν. Μπάμπαλος, Γ. Γιασημάκης) στην εφημερίδας μας.
Λ. Κυρίζογου, πρόεδρος ΚΕΔΕ: «Ο ΕΝΦΙΑ να προστεθεί στους ΚΑΠ»
Ο Λάζαρος Κυρίζογλου, πρόεδρος της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος (ΚΕΔΕ) δήλωσε σχετικά με τον Ενιαίο Φόρο Ιδιοκτησίας Ακινήτων: «Ναι στην είσπραξη και απόδοση του ΕΝΦΙΑ στους Δήμους, αρκεί τα χρήματα αυτά να προστεθούν στους Κεντρικούς Αυτοτελής Πόρους. Και όχι να αφαιρεθούν από αυτούς. Αλλιώς να μας λείπει το βύσσινο. Ωστόσο, το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν τα έσοδα που θα προκύψουν από τον ΕΝΦΙΑ θα αποτελέσουν ένα επιπλέον έσοδο για τους δήμους και πόσο θα είναι αυτό ή αν θα αφαιρεθούν από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους (ΚΑΠ) που λαμβάνουν από το κράτος και σε ποιο ύψος. Εάν το δεύτερο σενάριο επιβεβαιωθεί, τότε η προτεινόμενη αλλαγή ενδέχεται να μην ενισχύσει ουσιαστικά τους ΟΤΑ, αλλά απλώς να αλλάξει την πηγή χρηματοδότησής τους χωρίς πραγματικό όφελος».
Ο Λ. Κυρίζογλου σημείωσε στην Today Press ότι: «αυτό που ο κ. Στουρνάρας ξεκάθαρα λέει είναι να εκχωρηθεί ο ΕΝΦΙΑ εξ ολοκλήρου στην Τοπική Αυτοδιοίκηση και έτσι να επέλθει μια οικονομική ανακούφιση και εξορθολογισμός του κρατικού προϋπολογισμού, προφανέστατα αφαιρώντας τα ποσά αυτά από τους ΚΑΠ.» Πρόσθεσε δε, «φυσικά και θέλουμε περισσότερα χρήματα από αυτά που λαμβάνουμε σήμερα και τα οποία υπολείπονται αυτών που δικαιούμαστε σύμφωνα με τον άρθρο 259 του ν.3852/2010, ο οποίος είναι σε αναστολή. Δηλαδή το 20% από τον Φόρο Εισοδήματος Φυσικών και Νομικών Προσώπων, το 12% του Φόρου Προστιθέμενης Αξίας και το 50% του συνόλου των ετήσιων εισπράξεων από τον Φόρο Ακίνητης Περιουσίας, που μας κάνουν 6,2 δις ευρώ».
Χάρης Δούκας, δήμαρχος Αθηναίων: «Μειώσεις εσόδων ‘‘από το παράθυρο’’»
Ο δήμαρχος Αθηναίων Χάρης Δούκας δήλωσε στην Today Press για το θέμα: «Περισσότερα από 5 δισ. ευρώ, παρακρατούνται και φέτος από θεσμοθετημένα έσοδα των δήμων από τον κρατικό προϋπολογισμό, καθώς παραμένουν σε ισχύ μνημονιακοί «κόφτες» για τα οικονομικά της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Είναι μαθηματικά βέβαιο ότι και φέτος, προς το τέλος του χρόνου, πολλοί δήμοι θα βρίσκονται στο κόκκινο, δημοτικοί προϋπολογισμοί – όπως και πέρσι – δεν θα μπορούν να κλείσουν και χρέη θα έχουν συσσωρευτεί.
Πάγιο αίτημα της Κεντρικής Ένωσης Δήμων Ελλάδος, είναι η πλήρης απόδοση στην Τοπική Αυτοδιοίκηση, των πόρων που με νόμο της Βουλής έχουν θεσμοθετηθεί, και το 2025 ανέρχονται σε 8,3 δισ. ευρώ.
Η είσπραξη και η διαχείριση του ΕΝΦΙΑ από τους δήμους, θα μπορούσε να ήταν μια θετική εξέλιξη αν δεν συνοδευόταν από το τρικ, που οδηγεί σε νέα επιδείνωση των οικονομικών της Αυτοδιοίκησης. Η Έκθεση της Τράπεζας της Ελλάδος, προτείνει την απόδοση του ΕΝΦΙΑ στους δήμους, αλλά με ταυτόχρονη περικοπή των Κεντρικών Αυτοτελών Πόρων, δηλαδή την περικοπή των κονδυλίων τους, από τον κρατικό προϋπολογισμό.
Δεν είναι η πρώτη φορά που επιχειρείται «από το παράθυρο» η μείωση των πόρων των δήμων.
Οι δήμοι δεν μπορούν να συναινέσουν σε τέτοιες προτάσεις. Είναι όμως έτοιμοι να εισπράξουν και να διαχειριστούν κεντρικούς φόρους, επιπρόσθετους των ΚΑΠ. Ο συνδυασμός αυτός, θα μπορούσε να συμβάλει στην οικονομική τους αυτοτέλεια, καθώς η ελληνική Τοπική Αυτοδιοίκηση, μεταξύ των χωρών του ΟΟΣΑ, είναι η περισσότερο εξαρτημένη από την κεντρική διοίκηση».
Γρηγόρης Κωνσταντέλλος, δήμαρχος Βάρης Βούλας – Βουλιαγμένης: «Η απόδοση του ΕΝΦΙΑ θα ενίσχυε την οικονομική μας αυτοτέλεια»
Από την πλευρά του ο δήμαρχος Βάρης Βούλας Βουλιαγμένης και Α΄ Αντιπρόεδρος της ΚΕΔΕ Γρηγόρης Κωνσταντέλλος ανέφερε: «Η απόδοση του ΕΝΦΙΑ θα ενίσχυε την οικονομική αυτοτέλεια των Δήμων, μειώνοντας την εξάρτησή τους από τους Κεντρικούς Αυτοτελείς Πόρους (ΚΑΠ) και παρέχοντάς τους σταθερή χρηματοδότηση για την κάλυψη των τοπικών αναγκών. Η ΚΕΔΕ υποστηρίζει ότι η χρήση των εσόδων του ΕΝΦΙΑ σε τοπικό επίπεδο θα δημιουργούσε μια αίσθηση ανταποδοτικότητας για τους πολίτες που πληρώνουν τον φόρο, καθώς θα έβλεπαν τα χρήματά τους να επενδύονται στην περιοχή τους.»
Νίκος Μπάμπαλος, δήμαρχος Ηρακλείου Αττικής: «Να είμαστε και οι διαμορφωτές του, όχι απλά οι εισπράκτορες»
Τις δικές του παραμέτρους έθεσε και ο δήμαρχος Ηρακλείου Αττικής, Νίκος Μπάμπαλος, που επί της αρχής, εμφανίζεται θετικός. Αναλυτικά, μας δήλωσε: «Ακούμε με ενδιαφέρον την πρόταση του προέδρου της Τράπεζας της Ελλάδος. Προσωπικά – αλλά και ως δημοτική αρχή – είχα και έχουμε πάντα τη θέση ότι οι δήμοι δεν πρέπει να είναι οι μόνιμοι επαίτες του κεντρικού κράτους αλλά να στέκονται στο ύψος των περιστάσεων και των ευθυνών που μπορούν να σηκώσουν. Υπό αυτό το πρίσμα θα μπορούσαμε να εξετάσουμε την ανάληψη της ευθύνης οποιουδήποτε διακριτού φόρου.
Απαραίτητη, βέβαια, προϋπόθεση να είμαστε και οι διαμορφωτές του, όχι απλά οι εισπράκτορες. Όπως λέμε πάντα, χρηματοδοτική αυτοτέλεια, αλλά να είναι πραγματική αυτοτέλεια…»
Γιώργος Γιασημάκης, δήμαρχος Ωρωπού: «Θα δώσει ευκαιρίες στην αυτοδιοίκηση»
Επίσης, ο δήμαρχος Ωρωπού, Γιώργος Γιασημάκης, τόνισε: «Οι δήμοι της χώρας μας αγωνίζονται με περιορισμένους πόρους για να ανταποκριθούν στις αυξανόμενες ανάγκες των τοπικών κοινωνιών. Η δυνατότητα διαχείρισης του ΕΝΦΙΑ σε τοπικό επίπεδο θα μας επέτρεπε να σχεδιάσουμε και να υλοποιήσουμε στοχευμένες πολιτικές και έργα που θα έχουν άμεσο και θετικό αντίκτυπο στην καθημερινότητα των κατοίκων μας.
Η άμεση σύνδεση της φορολογίας της ακίνητης περιουσίας με τις ανταποδοτικές υπηρεσίες που παρέχονται από τον δήμο θα ενισχύσει την διαφάνεια και τη λογοδοσία. Οι πολίτες θα μπορούν να βλέπουν πού ακριβώς επενδύονται τα χρήματά τους, συμβάλλοντας στην αναβάθμιση των υποδομών, την ενίσχυση των κοινωνικών δομών και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής στην πόλη και τα χωριά μας.»
Όλο το σχέδιο Στουρνάρα για τον ΕΝΦΙΑ
Η «TP» παρουσιάζει όλο το σχέδιο του διοικητή της ΤτΕ για τον… αποκεντρωμένο ΕΝΦΙΑ, όπως περιλαμβάνεται στην έκθεσή του:
«Ο εξορθολογισμός και ο έλεγχος των δημόσιων δαπανών αποτελούν κομβικής σημασίας συνιστώσες στο σχεδιασμό και στην εκτέλεση του Κρατικού Προϋπολογισμού (ΚΠ) αντίστοιχα. Συνδέονται με την αποτελεσματική αξιοποίηση των δημόσιων πόρων, στην οποία συμβάλλουν επίσης οι απλοποιημένοι και διαφανείς μηχανισμοί διαχείρισης. Η αποκέντρωση αρμοδιοτήτων, όπου αυτό καθίσταται εφικτό, θα μπορούσε να δημιουργήσει σημαντικές οικονομίες κλίμακας όσον αφορά τη διαχείριση του σκέλους των δαπανών, αλλά και του σκέλους των εσόδων του ΚΠ. Αυτό μπορεί να είναι απόρροια της καλύτερης γνώσης που έχουν οι τοπικοί φορείς τόσο για τη φορολογική βάση (μπορούν, κατά συνέπεια, να μειώσουν τη γραφειοκρατία που σχετίζεται με την επιβολή και τον έλεγχο των φόρων, μειώνοντας και το συναφές κόστος) όσο και για τις τοπικές ανάγκες στην κάλυψη των οποίων θα διοχετευθούν τα έσοδα.
Ένα βήμα προς αυτή την κατεύθυνση θα μπορούσε να είναι ειδικότερα η είσπραξη και διαχείριση των εσόδων από τον ΕΝΦΙΑ, ή μέρους αυτών, από τους Οργανισμούς Τοπικής Αυτοδιοίκησης (ΟΤΑ). Αφενός, ο εν λόγω φόρος αφορά ακίνητη περιουσία που βρίσκεται στα γεωγραφικά όρια κάθε δήμου της χώρας και, αφετέρου, τα έσοδα από τον ΕΝΦΙΑ θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν ένα μεγάλο μέρος των μεταβιβαστικών πληρωμών από τον ΚΠ προς τους ΟΤΑ , απελευθερώνοντας με αυτό τον τρόπο πόρους του ΚΠ προς άλλες χρήσεις που συνδέονται με την παροχή δημόσιων αγαθών και υπηρεσιών, όπως υγεία, παιδεία κ.λπ.
Πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της διαχείρισης του ΕΝΦΙΑ από την τοπική αυτοδιοίκηση
Ξεκινώντας από τα πλεονεκτήματα, θα πρέπει να τονιστεί ότι πρόκειται για ένα φόρο με περιορισμένα περιθώρια φοροδιαφυγής, διότι η φορολογική βάση, δηλαδή το ακίνητο, δεν μπορεί εύκολα να αλλοιωθεί στις φορολογικές δηλώσεις.
Ο φόρος περιουσίας είναι επίσης ένας ουδέτερος φόρος, υπό την έννοια ότι μεταβολές των φορολογικών συντελεστών δεν συνδέονται με στρεβλώσεις της φορολογικής βάσης.
Έτσι λοιπόν, η τοπική αυτοδιοίκηση, αναλαμβάνοντας την είσπραξη του ΕΝΦΙΑ, δεν θα έχει να επωμιστεί το υψηλό κόστος ενός ελεγκτικού φορολογικού μηχανισμού, καθώς θα έχει το πλεονέκτημα που προκύπτει από την καλύτερη γνώση της ακίνητης περιουσίας και της χρήσης της εντός των ορίων της γεωγραφικής της περιφέρειας. Η γνώση αυτή θα επιτρέψει στους ΟΤΑ να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στην καταπολέμηση της φοροδιαφυγής βοηθώντας στον καλύτερο εντοπισμό εισοδημάτων από ακίνητα (π.χ. αδήλωτα).
Τα έσοδα του φόρου θα συμβάλουν στην ενίσχυση της οικονομικής αυτοδυναμίας των ΟΤΑ και θα τους δίνουν τη δυνατότητα να ανταποκρίνονται πιο στοχευμένα στις τοπικές ανάγκες (π.χ. ανάπτυξη τοπικών υποδομών και υπηρεσιών), διασφαλίζοντας την ανταποδοτικότητα του φόρου. Ταυτόχρονα, ενισχύεται η διαφάνεια ως προς τη χρήση των πόρων και τη λογοδοσία των τοπικών αρχών απέναντι στους πολίτες που πληρώνουν τους φόρους. Κατ’ επέκταση, βοηθά στην καλλιέργεια φορολογικής υπευθυνότητας και φορολογικής συνείδησης στους πολίτες.
Το εν λόγω φορολογικό εργαλείο θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί από τους ΟΤΑ αναδιανεμητικά, με βάση το κριτήριο της κάθετης και οριζόντιας ισότητας (horizontal and vertical equity) ώστε οι φορολογούμενοι με την ίδια περιουσία και την ίδια φοροδοτική ικανότητα να φορολογούνται το ίδιο. Για παράδειγμα, η φορολόγηση ακινήτων θα μπορούσε να περιλαμβάνει απαλλαγές και εκπτώσεις για συγκεκριμένες κατηγορίες πολιτών (π.χ. ηλικιωμένους, άτομα χαμηλού εισοδήματος κ.ά.) ή/και να επιβάλλει προοδευτικό φορολογικό συντελεστή ανάλογα με την αξία του ακινήτου, όπως γίνεται στη Γαλλία, τη Δανία και την Ιρλανδία.
Επιπρόσθετα, η καλή διαχείριση από την πλευρά των τοπικών αρχών ενδυναμώνει την αξιοπιστία τους, γεγονός που δυνητικά διευρύνει τους ορίζοντες χρηματοδότησής τους και την ικανότητα παρεμβάσεών τους για τη βελτίωση της καθημερινότητας των κατοίκων κάθε περιοχής. Μια τέτοια μεταρρύθμιση θα δημιουργούσε λοιπόν την ανάγκη εξέλιξης των ΟΤΑ σε φορείς με τεχνοκρατικές υποδομές και τεχνογνωσία, ικανούς να συμβάλουν στον εκσυγχρονισμό και στην ανάπτυξη των τοπικών κοινωνιών και κατ’ επέκταση της χώρας.
Όσον αφορά την εκτέλεση του ΚΠ, η αποτελεσματική διαχείριση του ΕΝΦΙΑ από τους ΟΤΑ θα μπορούσε να συμβάλει στον εξορθολογισμό και στην εξοικονόμηση δημόσιων δαπανών, καθώς και στην εξοικονόμηση διοικητικού κόστους που προκύπτει από τις ενδοκυβερνητικές μεταβιβάσεις.
Αναφορικά με τα μειονεκτήματα της διαχείρισης του ΕΝΦΙΑ από τους δήμους, σημειώνεται η ορατή έλλειψη τεχνοκρατικής υποδομής για την πλειοψηφία των δήμων και η ανάγκη εκπαίδευσης και εξοικείωσής τους με τα σχετικά εργαλεία. Κάτι τέτοιο δεν είναι ανεξάρτητο από το μέγεθος των δήμων – επιπλέον, αποτελεί πρόκληση αφού η αποτελεσματική διαχείριση του φόρου περιουσίας προϋποθέτει τεχνογνωσία, εμπειρία και εξειδικευμένο προσωπικό, η υλοποίηση των οποίων εξαρτάται και από τη βούληση των ίδιων των δήμων. Μια τέτοια προσπάθεια συνδέεται αναπόφευκτα με αυξημένο διοικητικό κόστος μεσοπρόθεσμα και ενδεχομένως με τον κίνδυνο κακοδιαχείρισης, που όμως θα αντισταθμίζεται από αμεσότερη λογοδοσία προς τις τοπικές κοινωνίες. Θα πρέπει τέλος να επισημανθεί ότι η πλημμελής διαχείριση των φορολογικών εργαλείων θα μπορούσε να οδηγήσει σε ανισότητες μεταξύ δήμων, ενώ ταυτόχρονα θα μπορούσε να συμβάλει και στον φορολογικό ανταγωνισμό (όσον αφορά τον φόρο περιουσίας), παραπέμποντας στην αναγκαιότητα κρατικής παρέμβασης και εποπτείας κατά τη διάρκεια του μεταβατικού σταδίου.
Διεθνής εμπειρία
Η διαχείριση των φόρων περιουσίας αποκλειστικά ή πρωτίστως από τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης παρατηρείται διεθνώς και αφορά διαφορετικές μορφές φόρων και ελεγκτικών μηχανισμών (τοπικής ή κρατικής εμβέλειας). Στον πίνακα αναφέρονται συνοπτικά πληροφορίες για τις αρμοδιότητες επιβολής και διαχείρισης φόρων περιουσίας σε ευρωπαϊκές χώρες.
Αξίζει να επισημανθεί ότι η Ελλάδα βρίσκεται σε χαμηλή θέση ως προς τη διαχείριση φορολογικών εσόδων σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης μεταξύ των χωρών της Ευρώπης. Χρησιμοποιώντας ως δείκτη αποκέντρωσης τα φορολογικά έσοδα (στα οποία περιλαμβάνονται κατά περίπτωση και φόροι περιουσίας) που εισπράττονται σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο (sub-central tax revenue) ως ποσοστό των συνολικών φορολογικών εσόδων (ένα μέρος των οποίων είναι και οι φόροι περιουσίας), μπορεί εύκολα να διαπιστώσει κανείς ότι στην Ελλάδα το ποσοστό των φορολογικών εσόδων που διαχειρίζονται τοπικές αρχές το 2016 ήταν της τάξεως του 2,94% των συνολικών φορολογικών εσόδων, όταν ο ευρωπαϊκός μέσος όρος ήταν 12,64%.
Δεδομένου ότι η διαχείριση του ΕΝΦΙΑ γίνεται από την Κεντρική Διοίκηση και αφορά μεγάλο μέρος των εσόδων φορολόγησης περιουσίας, η ανάθεση της διαχείρισης του ΕΝΦΙΑ στις τοπικές αρχές θα άλλαζε την κατάταξη της Ελλάδος ως προς το δείκτη φορολογικής αποκέντρωσης.
Συμπεράσματα
Στο πλαίσιο της αναγκαιότητας μιας γενικότερης μεταρρυθμιστικής προσπάθειας, ιδιαίτερα όσον αφορά το φορολογικό σύστημα της χώρας και την καλύτερη διαχείριση των δαπανών του ΚΠ, παρουσιάζονται εν συντομία οι πτυχές (θετικές και αρνητικές) αποκεντρωμένων δραστηριοτήτων που συνδέονται με την εκτέλεση του ΚΠ, όπως η διαχείριση (ή πτυχές της διαχείρισης) του φόρου περιουσίας από τους φορείς τοπικής αυτοδιοίκησης. Ταυτόχρονα, αναδεικνύεται η σημασία του εκσυγχρονισμού (διοικητικού και τεχνοκρατικού) των φορέων αυτών ώστε να μπορέσουν να αντεπεξέλθουν στις νέες προκλήσεις και να συμβάλουν με τον τρόπο αυτό στο μετασχηματισμό της ελληνικής οικονομίας και στην οικονομική ανάπτυξη της χώρας.
Παρ’ όλα αυτά, αναγνωρίζεται ότι ένα τέτοιο “δύσκολο” εγχείρημα απαιτεί προσεκτικό σχεδιασμό ώστε να είναι επιτυχές».
