Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
της Στέλλας Τσιτσούλας
Συμβούλου επικοινωνίας, Προέδρου Ελληνικού Ινστιτούτου Κυβερνοασφάλειας, Αντιπρόεδρος Women4Cyber Greece
Η τεχνολογία και το διαδίκτυο έχει αλλάξει τον τρόπο που ζούμε, αλλά και τους κινδύνους που αντιμετωπίζουμε. Ενώ προσφέρει τεράστια πηγή για γνώση, εργαλεία που διευκολύνουν τη ζωή μας αλλά και εφαρμογές κοινωνικοποίησης, ταυτόχρονα αποτελεί και μεγάλη πηγή κινδύνου, καθώς το έγκλημα μεταφέρεται ολοένα και περισσότερο στον ψηφιακό κόσμο, ιδιαίτερα στις μικρότερης ηλικίας χρήστες.
Σύμφωνα με έρευνες τα παιδιά στην Ελλάδα αρχίζουν να χρησιμοποιούν το διαδίκτυο και τα social media από την ηλικία των 11-12 ετών, ενώ ακόμη και παιδιά ηλικίας 9 ετών έχουν μοιραστεί φωτογραφίες ή βίντεο με αγνώστους.
Η νέα γενιά είναι ιδιαίτερα εξοικειωμένη με την τεχνολογία, αλλά συχνά δυσκολεύεται να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της πραγματικής ζωής. Μετά την πανδημία, το πρόβλημα έχει επιδεινωθεί παγκοσμίως, και όλο και περισσότερα παιδιά αντιμετωπίζουν σοβαρό πρόβλημα εθισμού στο διαδίκτυο και στα κοινωνικά δίκτυα.
Οι γονείς από την άλλη, σε πολλές περιπτώσεις αγνοούν τις δραστηριότητες και τις διαδικτυακές επαφές των παιδιών τους.
Μέσα στο 2024, εμφανίστηκε ο όρος «Brain Rot» που σύμφωνα με το Oxford University Press, χρησιμοποιήθηκε για να αποτυπώσει τις ανησυχίες σχετικά με τον αντίκτυπο της κατανάλωσης υπερβολικών ποσοτήτων διαδικτυακού περιεχομένου χαμηλής ποιότητας, ιδίως στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν χρειάζεται όμως να βρίσκουμε νέους όρους για να δούμε τους αντιληπτούς πλέον κινδύνους της επιρροής που έχει η δραστηριότητα όλων μας και κυρίως των παιδιών στα κοινωνικά δίκτυα.
Οι χώρες θέτουν όρια
Το φαινόμενο δεν είναι ελληνικό αλλά παγκόσμιο και οι κυβερνήσεις σπεύδουν η μία μετά την άλλη στη λήψη μέτρων για την ασφαλή και λελογισμένη χρήση του διαδικτύου. Πρόσφατα η Αυστραλία, με νόμο πλέον, υποχρεώνει τους τεχνολογικούς γίγαντες κοινωνικής δικτύωσης (Instagram, Facebook, TikTok κλπ) να εμποδίζουν την πρόσβαση των παιδιών στις πλατφόρμες τους, διαφορετικά θα αντιμετωπίσουν πρόστιμα εκατομμυρίων δολαρίων. Χώρες συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και ορισμένων πολιτειών των ΗΠΑ έχουν ψηφίσει επίσης νόμους για τον περιορισμό της πρόσβασης ανηλίκων στα social media κάτω των 15 ετών χωρίς τη γονική άδεια.
Στη χώρα μας ανακοινώθηκε πριν από λίγες μέρες η Εθνική Στρατηγική για την προστασία των ανηλίκων από τον εθισμό στο διαδίκτυο.
Η κυβέρνηση τόνισε την ανάγκη προστασίας της ψυχικής υγείας των παιδιών, υπογραμμίζοντας ότι η πλήρης απαγόρευση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης δεν αποτελεί αποτελεσματική λύση. Αντίθετα, προτάθηκε η ανάπτυξη εφαρμογών που λαμβάνουν υπόψη τις ανάγκες των παιδιών και των εφήβων.
Η στρατηγική της κυβέρνησης επικεντρώνεται στην προστασία των ανηλίκων στο διαδίκτυο, δίνοντας έμφαση στην ενίσχυση των γονικών ελέγχων, στην επαλήθευση της ηλικίας των χρηστών και στη συνεργασία με τις πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Στόχος είναι η προσαρμογή των εφαρμογών τους ώστε να ανταποκρίνονται στις ανάγκες και την ασφάλεια των ανηλίκων. Μέσω της νέας ιστοσελίδας parco.gov.gr, οι γονείς θα έχουν πρόσβαση σε λεπτομερείς οδηγίες για τη ρύθμιση γονικών ελέγχων σε διάφορες συσκευές, διευκολύνοντάς τους να προστατεύσουν τα παιδιά τους. Παράλληλα, η εφαρμογή Kids Wallet, θα παρέχει τη δυνατότητα αυτόματης επαλήθευσης της ηλικίας των χρηστών, εξασφαλίζοντας ότι τα παιδιά πλοηγούνται στο διαδίκτυο με μεγαλύτερη ασφάλεια. Μέσω αυτών των εργαλείων, επιδιώκεται η δημιουργία ενός ψηφιακού περιβάλλοντος που προστατεύει την ευαίσθητη ηλικιακή ομάδα των ανηλίκων.
Φιλτράροντας το διαδίκτυο για τα παιδιά
Τι γίνεται όμως με το ίδιο το περιεχόμενο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης σήμερα; Το περιεχόμενο που διακινείται σήμερα στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποτελεί μια σοβαρή πρόκληση, καθώς είναι τεράστιο σε όγκο, ανεξέλεγκτο και συχνά ακατάλληλο για ανήλικους χρήστες. Απουσιάζει οποιαδήποτε μορφή διαβάθμισης που να λαμβάνει υπόψη την ηλικία των παιδιών, με αποτέλεσμα το ίδιο υλικό να απευθύνεται αδιάκριτα σε όλους, χωρίς την παραμικρή χρήση ηλικιακών φίλτρων. Είναι σαφές ότι οι έφηβοι πρέπει να έχουν πρόσβαση σε διαφορετικό περιεχόμενο σε σχέση με τα μικρότερα παιδιά, ενώ ορισμένα υλικά θα πρέπει να αποκλείονται εντελώς για αυτές τις ηλικίες.
Γι’ αυτό, οι πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης έχουν πλέον την ευθύνη να αναλάβουν και οι ίδιες δράση. Οφείλουν να θεσπίσουν σαφείς κανόνες για τη ρύθμιση και την παροχή περιεχομένου που θα ανταποκρίνεται στις ανάγκες των διαφορετικών ηλικιακών ομάδων. Παράλληλα, πρέπει να αποδείξουν έμπρακτα ότι η προστασία των ανήλικων χρηστών βρίσκεται στην κορυφή των προτεραιοτήτων τους, εφαρμόζοντας εργαλεία και φίλτρα που διασφαλίζουν την ασφαλή και κατάλληλη πρόσβαση στο περιεχόμενο. Η διαμόρφωση ενός ασφαλέστερου διαδικτυακού περιβάλλοντος για τα παιδιά είναι επιτακτική ανάγκη που απαιτεί άμεση υλοποίηση.
Ζήτημα παιδείας και προτύπων
Όλοι συμφωνούν πάντως ότι η καθολική απαγόρευση δεν είναι λύση. Όλα είναι ζήτημα παιδείας και σωστών προτύπων τόσο από την οικογένεια όσο και από το σχολείο. Η πολιτεία πρέπει να εκπαιδεύσει τους γονείς, δίνοντάς τους τα κατάλληλα εργαλεία και τους κανόνες για υπεύθυνη και λογισμένη χρήση. Οι γονείς από την πλευρά τους θα πρέπει να επιβάλλουν τους δικούς τους κανόνες στα παιδιά αλλά και να χρησιμοποιήσουν τα κατάλληλα τεχνολογικά εργαλεία που θα τους βοηθήσουν να το πετύχουν.
Τα social media είναι ένα χρήσιμο εργαλείο και ένα παράθυρο στον κόσμο, καθώς τα παιδιά μπορούν να επικοινωνούν με τους συνομηλίκους, αλλά χρειάζεται προσοχή και ενημέρωση. Στα παιδιά πρέπει να ενισχύουμε την κριτική σκέψη ώστε να κατανοούν πότε και πώς τα κοινωνικά δίκτυα επηρεάζουν την ψυχολογία και τις συνήθειές τους. Θα πρέπει να τους διδάξουμε τη σημασία της ιδιωτικότητας και των κινδύνων από την υπερβολική δημοσιοποίηση προσωπικών πληροφοριών, καθώς τα δεδομένα τους δεν θα πρέπει να είναι εκτεθειμένα σε πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον πρέπει οι ίδιοι οι γονείς να αποτελέσουν πρότυπο χρήσης της τεχνολογίας για τα παιδιά, θέτοντας και οι ίδιοι όρια στη χρήση τους αλλά και στην προστασία των δικών τους προσωπικών δεδομένων.
Εν κατακλείδι
Η αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης των κοινωνικών δικτύων από τα παιδιά απαιτεί μια πολυεπίπεδη και συντονισμένη προσέγγιση, όπου γονείς, εκπαιδευτικοί, το κράτος και οι ίδιες οι τεχνολογικές πλατφόρμες συνεργάζονται αρμονικά. Η αλλαγή της κουλτούρας γύρω από την τεχνολογία είναι ζωτικής σημασίας και πρέπει να ξεκινά από τα πρώτα στάδια της ζωής, θέτοντας στο επίκεντρο την υπεύθυνη χρήση, τη δημιουργία ισχυρών δεξιοτήτων κριτικής σκέψης και την καλλιέργεια υγιών ψηφιακών συνηθειών.
Η πρόληψη, μέσω της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης, αποτελεί θεμέλιο λίθο, ενώ η προώθηση εργαλείων που προστατεύουν την ιδιωτικότητα και διαχειρίζονται το περιεχόμενο, ενισχύει την ασφάλεια των ανηλίκων. Η επιτυχία αυτής της προσπάθειας εξαρτάται επίσης από την προσωπική στάση και τις πρακτικές των γονέων, οι οποίοι οφείλουν να λειτουργούν ως πρότυπα, προβάλλοντας θετικές συμπεριφορές στη χρήση της τεχνολογίας.
Μέσα από τη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων και τη συνεχή καλλιέργεια αξιών υπευθυνότητας, μπορούμε να διασφαλίσουμε ένα ασφαλέστερο και πιο ισορροπημένο ψηφιακό περιβάλλον για τα παιδιά, βοηθώντας τα να εξελιχθούν σε συνειδητούς και υγιείς ψηφιακούς πολίτες.
