Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
της Κωνσταντίνας Δ. Καρακώστα
Επίκουρης Καθηγήτριας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας
Στην Επιστολή για την Ανεξιθρησκία ο Τζων Λοκ γράφει: «δείξαμε ότι η φροντίδα για τις ψυχές δεν ανήκει στον ηγεμόνα, εννοώ την ηγεμονική (αν ήταν δυνατό να την ονομάσουμε έτσι) φροντίδα, που ασκείται με τη θέσπιση νόμων και την επιβολή ποινών: γιατί μια φιλάνθρωπη φροντίδα που ασκείται με τη διδασκαλία, τη συμβουλή και την πειθώ δεν είναι δυνατό να την αρνηθούμε σε κανένα. Η φροντίδα, συνεπώς, για την ψυχή του κάθε ανθρώπου ανήκει αποκλειστικά σε αυτόν και θα πρέπει να αφεθεί σε αυτόν».
Ο Άγγλος πατέρας του Κλασικού Φιλελευθερισμού και μια από τις πιο γνωστές μορφές του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού πίστευε ότι η πολιτική εξουσία δεν συμμετέχει με κανέναν τρόπο στην καλλιέργεια του ήθους των πολιτών «καθένας συμφωνεί πως η φιλαργυρία, η αδιαφορία για τις ανάγκες των άλλων, η οκνηρία και πολλά ελαττώματα αυτού του είδους είναι αμαρτήματα. Αλλά ποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι αυτά θα έπρεπε να τιμωρηθούν από τον ηγεμόνα; Και αυτό γιατί δε βλάπτουν τα δικαιώματα των άλλων ή γιατί δε διαταράσσουν τη δημόσια ειρήνη». Εκείνο που θα πρέπει να ενδιαφέρει την πολιτική εξουσία είναι η ασφάλεια των πολιτών και το καλό του κάθε πολίτη «(…) οι νόμοι δεν αφορούν στην αλήθεια των γνωμών αλλά στην ασφάλεια και την ακεραιότητα της πολιτείας και των αγαθών του κάθε πολίτη».
Η πολιτική εξουσία δεν μπορεί ακόμη να συμβάλλει ούτε στην σωτηρία των πολιτών. Αυτή η δεύτερη είναι αποκλειστικά έργο της Εκκλησίας. Το ξίφος του ηγεμόνα διαφέρει από την ισχύ της Εκκλησίας. Για τον λόγο αυτό προτείνει στο ίδιο έργο του τον χωρισμό του Κράτους από την Εκκλησία. Για τον Λοκ «η φροντίδα των ψυχών δεν είναι δυνατόν να ανήκει στον πολιτικό ηγεμόνα, γιατί η εξουσία του βασίζεται ολοκληρωτικά στον καταναγκασμό (…) είναι τέτοια η φύση της ανθρώπινης νόησης που είναι αδύνατο να εξαναγκαστεί από οποιαδήποτε εξωτερική δύναμη (…) άλλο πράγμα είναι να πείθεις και άλλο να προστάζεις. Άλλο πράγμα είναι να προσπαθείς να επιβληθείς με επιχειρήματα και άλλο με διατάγματα (…) στη δικαιοδοσία του ηγεμόνα είναι να προστάζει με διατάγματα και να εξαναγκάζει με το ξίφος (…) αν οι νόμοι δεν ακολουθούνται από καμία ποινή, η δύναμή τους χάνεται, ενώ αν επιβάλλονται ποινές, αυτές ολοφάνερα είναι ανώφελες και ακατάλληλες για να πείσουν το πνεύμα».
Από την πλευρά της πολιτικής του φιλοσοφίας ο Λοκ εστιάζει στη δημιουργία ενός προτύπου φωτισμένου αστού που θα λειτουργήσει ως θεμέλιο της αστικής κοινωνίας. Η πολιτική κοινωνία στην πραγματικότητα δεν είναι κάτι άλλο παρά μια θεσμική αναδιαμόρφωση της αστικής κοινωνίας. Οι πολιτικοί θεσμοί και η πολιτική εξουσία, κυρίως, υποκαθιστούν τον φυσικό νόμο. Αν και πρωτόλεια και διστακτικά, στην πολιτεία του Άγγλου στοχαστή βρίσκουμε τα πρώτα βήμα εκδημοκρατισμού, με κυριότερο στοιχείο αυτό του ρόλου της αντιπροσώπευσης. Μέσα από τις Δύο Πραγματείες περί Διακυβέρνησης εξέφρασε την άνοδο της φιλελεύθερης αστικής τάξης στην πολιτική και ο ίδιος αναδείχθηκε ως τον πρώτο στοχαστή της αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας. Για τον λόγο αυτό άλλωστε τα επαναστατικά κινήματα στην Αγγλία, στη Γαλλία και στην Αμερική είχαν εμφανώς επηρεαστεί από τα κείμενά του.
