Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδας Today Press
της Κωνσταντίνας Δ. Καρακώστα
Επίκ. Καθηγήτριας Νεότερης Ελληνικής Ιστορίας
Σωκράτης: Υπόθεσε, λοιπόν, χάριν του ζητήματος ότι μέσα στις ψυχές μας υπάρχει μία πλάκα από κερί μαλακό, στον ένα το κερί είναι περισσότερο, στον άλλο λιγότερο, στον έναν καθαρότερο στον άλλο πιο ακάθαρτο και σκληρότερο ή σε μερικούς υγρότερο και σε άλλους εντελώς κανονικό.
Θεαίτητος: Έστω
Σωκράτης: Ας θεωρήσουμε ότι αυτό είναι το δώρο της μητέρας των Μουσών, της Μνημοσύνης και ότι, οτιδήποτε θελήσουμε να διατηρήσουμε στην μνήμη εξ όσων έχουμε δει, ακούσει ή έχουμε σκεφτεί από μόνοι μας, το αποτυπώνουμε σε αυτό το κερί που παρουσιάζεται να δέχεται τις αισθήσεις και τις σκέψεις. Σαν να αποτυπώνουμε πάνω σε αυτά, τα αποτυπώματα των δακτύλων μας. Όποιο αποτυπωθεί το διατηρούμε στη μνήμη και το γνωρίζουμε καλά, όσο χρόνο θα υπάρχει η εικόνα (είδωλο) του. Όποιο σβήσει ή δεν καταστεί δυνατόν να αποτυπωθεί το έχουμε ξεχάσει και δεν το γνωρίζουμε».
Στον διάλογό του Θεαίτητος, που πραγματεύεται τη φύση της γνώσης, ο Πλάτωνας παρουσιάζει την ψυχή ως κέρινη πλάκα και είναι το δώρο της Μνημοσύνης στους ανθρώπους. Για τον Αριστοτέλη η μνήμη αποτελεί φυσική νοητική διαδικασία. «Μνήμη ονομάζουμε τη διατήρηση των παραστάσεων» είχε υποστηρίξει, κάνοντας συγχρόνως διάκριση ανάμεσα στην μνήμη και την ανάμνηση. Οι δύο αυτές θέσεις, με τον συμπληρωματικό μεταξύ τους χαρακτήρα, αποτέλεσαν την αφετηρία όλων των σύγχρονων μελετητών της μνήμης.
Η πρωτόδικη απόφαση για την πυρκαγιά στο Μάτι προκάλεσε πλήθος συζητήσεων. Η νομική δικαίωση που φάνηκε ότι δεν ήρθε, η πολιτική αντιμετώπιση από την τότε διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ, η κοινωνική διάσταση του αιτήματος της ηθικής αποκατάστασης και, τέλος, η προσφυγή στην Ιστορία ως ασφαλές καταφύγιο κυριάρχησαν στον δημόσιο διάλογο. Όταν η Δικαιοσύνη και η Πολιτική φαίνονται να μην μπορούν να καλύψουν το κοινό αίσθημα, η Κοινωνία στρέφεται πάντοτε στην Ιστορία. Σε αυτήν που περιθάλπει τη συλλογική μνήμη, που κρατά πάντα ζωντανά συμβάντα, πρόσωπα και γεγονότα. Που μέσα από τις σελίδες της θα δώσει, τελικά, δικαίωση.
Η αλήθεια είναι ότι η συλλογική μνήμη είναι άρρηκτα δεμένη πάντοτε με το χώρο και το χρόνο, διαμορφώνοντας ταυτοτικά την κοινωνία. Η μνήμη, όμως, δεν είναι Ιστορία. Η Ιστορία έρχεται, για να πυκνώσει το νόημα των συμβάντων της μνήμης. Αυτή η γεφύρωση του παρελθόντος με το παρόν είναι που σχηματίζει μελλοντικά την κοινωνία. Δεν μεταφέρει, δηλαδή, μόνο το νόημα της χρονικής αλληλουχίας των γεγονότων, αλλά διαμορφώνει καθοριστικά τη συνείδησή μας. Εκεί, ακριβώς, στις σελίδες της οι αναγνώστες, απελευθερωμένοι από όσα όριζαν τις πολιτικές και δικαστικές συνθήκες της κάθε εποχής, βιώνουν τα συμβάντα ως δικό τους, προσωπικό καθήκον.
Εικόνες, αντικείμενα, συμπεριφορές, άνθρωποι περνούν στην Ιστορία για να αναπλαισιωθούν, να φύγουν από τη γραμμικότητα της αφήγησης και να επαναδομήσουν το περιεχόμενο των γεγονότων. Να αποσπαστούν από τις πολλαπλές ατομικά βιωμένες εμπειρίες και να σχηματοποιήσουν καθολικά τη χρονική εμπειρία. Εκεί όπου η στιγμιαία χρονικότητα αναδεικνύεται σε ιστορικότητα, εκεί ακριβώς, σε εκείνο το σημείο οι άνθρωποι βρίσκουν τη δικαίωση που περιμένουν. Που καμία αλλαγή του ποινικού νόμου, που κανένας αποκλειστικός αντιπρόσωπος της ηθικής νομιμότητας δεν μπορεί να τους τη στερήσει. Αυτή είναι η Ιστορία, το έδαφός της είναι τραχύ. Δικαιώνει αλλά και εκδικείται όσους επιχειρούν να την εγκλωβίσουν ή να την παραποιήσουν.
