Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Πάνου Μπαίλη
Χωρίς τη συμμετοχή πολλών πιστών από την Ελλάδα αλλά και άλλες χώρες θα εορταστεί εφέτος το Πάσχα στους Αγίους Τόπους λόγω των συγκρούσεων στη Λωρίδα της Γάζας. Από το 2021, την περίοδο της πανδημίας, και μέχρι σήμερα τα Ιεροσόλυμα δεν έζησαν το εορταστικό κλίμα παλαιότερων χρόνων όπου ο ναός της Αναστάσεως για αρκετές μέρες μετατρέπονταν σε κέντρο για τους ορθοδόξους όπου γης.
Παρά τις εντάσεις σε ό,τι αφορά το τελετουργικό των ημερών όλα θα γίνουν κανονικά με την αφή του Αγίου Φωτός να γίνεται κανονικά το μεσημέρι του Μεγάλου Σαββάτου. Είναι άγνωστο πόσοι πιστοί θα έχουν την ευκαιρία να βρεθούν στο χώρο του Πανάγιου Τάφου. Εκτός απροόπτου ο αριθμός αναμένεται να φτάσει τις 4.400.
Όπως ανακοινώθηκε επισήμως από το Πατριαρχείο Ιεροσολύμων οι φετινοί εορτασμοί του Πάσχα στους Αγίους Τόπους θα περιοριστούν σε θρησκευτικές τελετουργίες.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση, οι εορτασμοί του Μεγάλου Σαββάτου θα περιοριστούν στις ρυθμίσεις του status quo στην Ιερουσαλήμ, όπως συνηθίζεται εδώ και αιώνες. Η διανομή του Αγίου Φωτός θα γίνει σε εκκλησίες χωρίς επιπλέον πανηγυρισμούς.
Για την αποφυγή εντάσεων στις 17 Απριλίου, η Ισραηλινή Αστυνομία επισκέφθηκε την έδρα του Πατριαρχείου, προκειμένου να συζητήσουν με τον Πατριάρχη κ. Θεόφιλο θέματα σχετικά με τις ιερές ακολουθίες και τελετές της Μεγάλης Εβδομάδας και του Πάσχα στον Ναό της Αναστάσεως. Παρά τις «καλές προθέσεις», ο φόβος των επεισοδίων πάντα υπάρχει καθώς και στις δύο πλευρές υπάρχουν ακραίοι.
Ενδιαφέρον έχει και η στάση που θα τηρήσει η αστυνομία για τις Προσκυνηματικές επισκέψεις σε άλλους ιερούς χώρους, πέραν του ναού της Αναστάσεως και του Παναγίου Τάφου. Όπως έχει καταγραφεί, τα τελευταία χρόνια, ειδικά οι Έλληνες εκδρομείς, επισκέπτονται τον Γολγοθά, και τα παρεκκλήσια του Αδάμ, του Ακανθίνου Στεφάνου, του εκατόνταρχου Λογγίνου και της φυλακής του Χριστού.
Πέρυσι το κλίμα ήταν ιδιαίτερα τεταμένο καθώς προηγήθηκαν βίαια επεισόδια μεταξύ Ισραηλινών στρατιωτών και μουσουλμάνων προσκυνητών. Οι στρατιώτες που εισέβαλαν -τουλάχιστον δύο φορές την ημέρα- στο τζαμί Al-Aqsa, ξυλοκοπούσαν τους πιστούς οι οποίοι απαντούσαν με διαδηλώσεις. Η κατάσταση αυτή είχε ως αποτέλεσμα να επιβληθούν περιορισμοί στις μετακινήσεις γενικώς στην ευθύτερη περιοχή.
Στο πλαίσιο αυτό, το Μεγάλο Σάββατο στον περίβολο του Πανάγιου Τάφου, οι κρατικές αρχές είχαν επιτρέψει την είσοδο μόνο σε 1.800 μεταξύ των οποίων και οι κληρικοί από διάφορα ορθόδοξα δόγματα. Ο αριθμός των προσκυνητών έχει μειωθεί στο ελάχιστο αν αναλογιστεί κάποιος ότι παλαιότερα ξεπερνούσε τις 10.000. Επισήμως, ο επικεφαλής της Περιφερειακής Αστυνομίας έκανε λόγο για ρύθμιση της «κίνησης του πλήθους», παρά τις αντιρρήσεις των επικεφαλής των δογμάτων.
Της απόφασης για «ρύθμιση της κίνησης», είχαν προηγηθεί σειρά επεισοδίων από ακραίους. Έναν μήνα πριν το Πάσχα δύο Ισραηλινοί επιτέθηκαν σε ιερέα στον Τάφο της Παναγίας ενώ ένας Αμερικανοεβραίος βανδάλισε άγαλμα του Ιησού στην Εκκλησία της Καταδίκης, όπου οι Χριστιανοί πιστεύουν ότι ο Ιησούς μαστιγώθηκε και καταδικάστηκε σε θάνατο. Την ίδια περίοδο, δεκάδες χριστιανικοί τάφοι βεβηλώθηκαν από δύο Εβραίους Ισραηλινούς έφηβους στο Αγγλικανικό νεκροταφείο του όρους Σιών, όπου κατά τη χριστιανική παράδοση έγινε ο Μυστικός Δείπνος του Ιησού.
Ανάλογα ήταν τα επεισόδια που σημειώθηκαν το 2022, αυτή τη φορά τη Μεγάλη Παρασκευή, που είχαν σαν αποτέλεσμα τον τραυματισμό περισσότερων από 100 Παλαιστινίων και αυστηροποίηση των μέτρων παρά τις εκκλήσεις του Πατριάρχη Ιεροσολύμων. Η Ισραηλινή αστυνομία κατά τον εορτασμό του Πάσχα το 2022 είχε σφραγίσει τη χριστιανική συνοικία στην Παλιά Πόλη της Ιερουσαλήμ, εμποδίζοντας την πρόσβαση στον Πανάγιο Τάφο και το Ελληνορθόδοξο Πατριαρχείο. Εκατοντάδες αστυνομικοί είχαν αναπτυχθεί σε τουλάχιστον 15 σημεία ελέγχου σε ακτίνα 500 μέτρων, γεγονός που προκάλεσε την αντίδραση του Παγκόσμιου Συμβουλίου.
To status quo των Αγίων Τόπων
Ανεξάρτητα από τις συγκρούσεις Παλαιστινίων-Ισραηλινών, εδώ και πολλούς αιώνες έχουν καταγραφεί εντάσεις μεταξύ εκπροσώπων των ομολογιών (Ορθόδοξοι, Kαθολικοί, Αρμένιοι) για το ποιος θα κερδίσει έστω και ελάχιστα χιλιοστά στον ναό της Αναστάσεως. Σήμερα, τρείς Εκκλησίες, ασκούν κυριαρχικά δικαιώματα στον ναό της Αναστάσεως.
Το Έλληνο-Ορθόδοξο Πατριαρχείο, το Τάγμα των Φραγκισκανών μοναχών και το Πατριαρχείο των Αρμενίων.
Κόπτες και Σύριοι έχουν μόνον το δικαίωμα της προσευχής ενώ οι χριστιανοί άλλων δογμάτων είναι απλοί προσκυνητές. Σε γενικές γραμμές επικρατεί ηρεμία, αλλά το καλό κλίμα συμβαίνει να διαταράσσεται από καιρού εις καιρόν, καθώς αγώνας επικράτησης και κατάληψης, έστω και ενός εκατοστού «ξένου» εδάφους συνθέτουν την άλλη εικόνα της Αναστάσεως στον ναό των Ιεροσολύμων, που υπενθυμίζει το ιδιόμορφο «ιδιοκτησιακό» καθεστώς των Αγίων Τόπων.
Το περίπλοκο status quo, όπως αναφέρεται από το 1852, έχει τις ρίζες του στην εποχή της κατάληψης της Ιερουσαλήμ από τους Τούρκους τον Δεκέμβριο του 1516. Οι έριδες όμως, μεταξύ διαφορετικών εθνοτήτων και δογμάτων, είχαν αρχίσει πολύ νωρίτερα. Τον 7ο αιώνα υπήρχαν δύο τελετουργικά στο Ναό της Αναστάσεως, το ελληνικό και το λατινικό. Τον 15ο αιώνα λειτουργούσαν Έλληνες, Λατίνοι, Ιακωβίτες, Αρμένιοι, Ίβηρες, Ινδοί, Γεωργιανοί και Σύριοι. Από τις αρχές του 16ου αιώνα όμως, όταν οι Οθωμανοί εγκαταστάθηκαν στην περιοχή οι Άγιοι Τόποι περνούσαν από τα χέρια του ενός στον άλλο, χάρη σε φιρμάνια, που εκδίδονταν από την Υψηλή Πύλη και σε πολύ υψηλές τιμές.
Σύμφωνα με τον καθηγητή Μ.Ι .Βαρβούνη, όπως προκύπτει από πηγές του 14ου αιώνα αποτυπώνονται τα ακόλουθα ιδιοκτησιακά δικαιώματα: στους Έλληνες ανήκε το Καθολικό, στους Λατίνους ο Κίονας της Φραγγελώσεως και ο τόπος εμφάνισης του Κυρίου στη Μαρία τη Μαγδαληνή, στους Αρμενίους το παρεκκλήσιο του Αδάμ και τα Κατηχούμενα, στους Ίβηρες ο Γολγοθάς, η φυλακή του Χριστού και ο ναός της Ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού, στους Νεστοριανούς το θυσιαστήριο έξω από το Ναό, στους Συροϊακωβίτες το παρεκκλήσιο πίσω από τον Πανάγιο Τάφο, στους Αρειανούς ο απέναντι τόπος και στους Χαμπέσιους ο τόπος στα δεξιά του Ιερού Κουβουκλίου.
Στα τέλη του 15ου αιώνα, οι Λατίνοι κατέλαβαν από τους Ίβηρες το ένα από τα δύο μέρη του Γολγοθά, ενώ το 1517 ο Οθωμανός σουλτάνος Σελήμ Α’, ο οποίος κατέλαβε την Παλαιστίνη, τη Συρία και την Αίγυπτο από τους Μαμελούκους αναγνώρισε επίσημα την πλήρη κυριαρχία των Ορθοδόξων στο Ναό της Αναστάσεως. Το 1520 πάλι, ο διάδοχος του ο σουλτάνος Σουλεϊμάν ο Μεγαλοπρεπής παραχώρησε τα κλειδιά του Ναού, που μέχρι τότε κατείχαν οι Έλληνες, με κληρονομικό δικαίωμα σε οικογένειες μουσουλμάνων, οι οποίοι ως και σήμερα κρατούν τις κλείδες της Αγίας Πόρτας, άρα ανοίγουν και κλείνουν το Ναό, ανάλογα με τις σχετικές συμφωνίες που έχουν στο μεταξύ επιτευχθεί.
Με βάση όσα παραπάνω εκτέθηκαν, απολύτως κυριαρχική είναι η θέση του Ελληνορθοδόξου Πατριαρχείου Ιεροσολύμων, τόσο στο Ναό της Αναστάσεως και στον Πανάγιο Τάφο, όσο και στα υπόλοιπα ιερά προσκυνήματα της Παλαιστίνης. Στην πνευματική, διοικητική και ποιμαντική δικαιοδοσία του ανήκουν σήμερα ο Ναός της Αναστάσεως, ο Γολγοθάς, ο Πανάγιος Τάφος και τα παρεκκλήσια του Αδάμ, του Ακανθίνου Στεφάνου, του εκατόνταρχου Λογγίνου, των κλαπών και της φυλακής του Χριστού. Επίσης, στα Ιεροσόλυμα ανήκουν στο Πατριαρχείο ένα μέρος του Πραιτορίου, ο Τάφος της Παναγίας στη Γεσθημανή, η εκκλησία της «Μικράς Γαλιλαίας» στο όρος των Ελαιών, ο τόπος λιθοβολισμού του πρωτομάρτυρα αγίου Στεφάνου και το σπίτι της Θεοτόκου.
Στο Ορθόδοξο Πατριαρχείο επίσης ανήκουν ο ναός της Γεννήσεως του Χριστού στη Βηθλεέμ, το σπήλαιο των Ποιμένων, το φρέαρ του Ιακώβου στη Νεάπολη, ο ναός του Ευαγγελισμού στην Πηγή της Θεοτόκου στη Ναζαρέτ, το προσκύνημα του θαύματος εν Κανά της Γαλιλαίας, ο ναός της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος στο όρος Θαβώρ, ο ναός των αγίων Αποστόλων στην Καπερναούμ δίπλα στο όρος των Μακαρισμών, η μονή της Τιβεριάδος και ο ναός του προφήτη Ελισαίου στην Ιεριχώ, όπου και η συκομορέα του Ζακχαίου. Επίσης, στο Πατριαρχείο Ιεροσολύμων ανήκουν οι παλαίφατες ιερές μονές της Λαύρας του αγίου Σάββα του ηγιασμένου, του αγίου Γεωργίου Χοζεβίτου, του Σαρανταρίου όρους, της Βηθανίας, του αββά Γερασίμου του Ιορδανίτου, του αββά Θεοδοσίου, του Τιμίου Σταυρού και του αγίου Συμεών του Θεοδόχου, η λεγομένη «Καταμόνας».
Αξίζει να σημειωθεί ότι εντός του Ναού της Αναστάσεως υπάρχουν άνω των δέκα ιεροί χώροι και προσκυνήματα, συνδεδεμένα με το Πάθος του Χριστού, τη Σταύρωση, το Θάνατο, την Ταφή και την Ανάσταση.
Τα κυριότερα είναι:
1) η Αγία Αποκαθήλωσις,
2) ο τόπος, στον οποίο ίσταντο οι άγιες γυναίκες κατά τη Σταύρωση,
3) το Άγιο Κουβούκλιο, όπου ο Τάφος του Χριστού και ο Άγιος Λίθος,
4) ο Γολγοθάς,
5) το Παρεκκλήσιο του Αδάμ,
6) το παρεκκλήσιο του Ακανθίνου Στεφάνου,
7) ο χώρος της ευρέσεως του Τιμίου Σταυρού,
8) το Παρεκκλήσιο του εκατόνταρχου Λογγίνου,
9) το Παρεκκλήσιο του «Διεμερίσαντο»,
10) το Παρεκκλήσιο των Κλαπών, όπου η φυλακή του Χριστού,
11) η Κολώνα του Δαρμού,
12) το Παρεκκλήσιο της Μαρίας της Μαγδαληνής.
