Η Κυριακή των Βαΐων είναι μια από τις μεγαλύτερες εορτές της ορθόδοξης Εκκλησίας μας. Είναι η προηγούμενη Κυριακή πριν την Ανάσταση του Ιησού που μας εισάγει στην τελευταία και την πιο σημαντική εβδομάδα της Σαρακοστής, την Μεγάλη Εβδομάδα. Η μέρα ονομάζεται έτσι, γιατί «μετά Βαΐων και κλάδων» έγινε η υποδοχή του Χριστού στα Ιεροσόλυμα.
Ο Χριστός μπαίνει στην πόλη χωρίς την βασιλική πολυτέλεια, καθισμένος επί πώλου όνου, αντί για ροδοπέταλα και τελετές, τα μικρά παιδιά κουνούν τα βάγια των φοινίκων, αντί να τον υποδεχτούν οι πολιτικοί και θρησκευτικοί ηγέτες του τόπου.
Χαρακτηριστικό έθιμο της ημέρας είναι ο στολισμός των εκκλησιών με βάγια.
Τα βάγια
Μετά τη λειτουργία ο παπάς ευλογεί και δίνει στους πιστούς σταυρούς από βάγια, τους οποίους βάζουμε στα εικονίσματα ή όπου αλλού χρειαζόμαστε προστασία.
Παλιότερα τα έδιναν στα νιόπαντρα ζευγάρια για το καλό του γάμου τους. Πίστευαν πως η γονιμοποιός δύναμη που κρύβουν τα βάγια, θα μεταφερόταν και στις ίδιες και η μια χτυπούσε την άλλη με αυτά.
Το ψάρι
Σε όλη την Ελλάδα υπάρχει και το έθιμο να τρώμε ψάρια αυτή την ημέρα και σχετικά υπάρχει και η παροιμία, «Την ημέρα των Βαγιώ, τρώμε ψάρι και κολιό και την άλλη Κυριακή, τρώμε το παχύ αρνί». Ακόμα και για όσους κάνουν τη 40ήμερη νηστεία του Πάσχα, επιτρέπεται στο τραπέζι το λάδι, το ψάρι και η κατανάλωση κρασιού.
Μεγάλη εβδομάδα
Από τη Μεγάλη Δευτέρα αρχίζουν οι προετοιμασίες για το Πάσχα με τις νοικοκυρές να ασπρίζουν τα σπίτια τους, να καθαρίζουν τις αυλές, τους δρόμους και να δίνουν μια ξεχωριστή λαμπερή όψη στο σπίτι προκειμένου να υποδεχθούν την Ανάσταση.
Η Μεγάλη Τρίτη είναι αφιερωμένη στη μνεία του ιερού ευαγγελίου που αναφέρεται στη δριμύτατη καταγγελία του Ιησού κατά των θρησκευτικών αρχηγών του Ισραήλ, των Γραμματέων και των Φαρισαίων, και αφετέρου στην παραβολή των δέκα παρθένων.
Την Μεγάλη Τέταρτη και μετά από την ολοκλήρωση του ευχέλαιου στις εκκλησίες ξεκινούν στα σπίτια οι προετοιμασίες για τα ζύμωμα.
Την Μεγάλη Πέμπτη ζυμώνουν και ψήνουν τα πασχαλινά τσουρέκια καθώς και τις αυγοκουλούρες πλουμισμένες με ξόμπλια και κόκκινα αυγά, τις οποίες συνήθως προορίζουν για τα παιδιά της οικογένειας και τα βαφτιστήρια. Την ίδια μέρα φτιάχνουν τα κρητικά καλιτσούνια με μυζήθρα και βάφουν επίσης τα κόκκινα αυγά στα οποία παλαιοτέρα χρησιμοποίησαν τα παντζάρια και την κόκκινη παπαρούνα για τη βαφή τους.
Κάθε Μεγάλη Πέμπτη σε πολλά σημεία της Ελλάδας βγαίνουν στα χωράφια και τα περιβόλια και μαζεύουν λεμονανθούς και αγριολούλουδα φτιάχνοντας στεφάνια για να τα τοποθετήσουν το βράδυ της ίδιας ημέρας στον Εσταυρωμένο Ιησού.
Όμως τη Μεγάλη Πέμπτη σύμφωνα με την επικρατούσα παράδοση κανείς δεν πρέπει να πιάσει στα χέρια του καρφί, σφυρί ή βελόνα, για να καρφώσει κάτι η να ράψει γιατί είναι «σαν να σταυρώνει τον Χριστό».
Ένα έθιμο που διατηρείται ακόμη αφορά τη Μεγάλη Παρασκευή και μετά τις «Μεγάλες Ώρες», όπου παιδιά κάθε ηλικίας βγαίνουν στους δρόμους των χωριών και από τις αυλές των σπιτιών μαζεύουν λουλούδια μεταφέροντας τα σε πανεράκια στις εκκλησίες για τον στολισμό των Επιταφίων.
Επίσης σε χωριά της Κρήτης στην περιοχή της Πεδιάδας υπάρχει το έθιμο με τα κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής η «το μοιρολόι της Παναγιάς» με νεαρούς και νεαρές να κρατούν ένα Σταυρό με στεφάνι και να γυρνούν τους δρόμους των χωριών περνώντας πόρτα- πόρτα και ψάλλοντας το:
«Σήμερα μαύρος ουρανός σήμερα Μαύρη Μέρα Σήμερα έβαλαν βουλή οι άνομοι Εβραίοι.
Οι άνομοι και τα σκυλιά οι τρισκαταραμένοι…».
Τη Μεγάλη Παρασκευή το βράδυ γίνεται με κατάνυξη η περιφορά του Επιταφίου και σε ορισμένα χωριά η περιφορά δεν γίνεται μόνο στους δρόμους αλλά και στο κοιμητήριο όπου ο Σταυρός που προπορεύεται του Επιταφίου μεταφέρεται σε ένα- ένα μνήμα προκειμένου ο ιερέας να μνημονεύσει τους νεκρούς.
