Μπορεί να νομίζετε ότι θυμάστε ότι κάνατε ένα ταξίδι στην Ντίσνεϋλαντ όταν ήσασταν 18 μηνών ή εκείνη τη φορά που είχατε ανεμοβλογιά όταν ήσασταν 2 — αλλά σχεδόν σίγουρα δεν το κάνετε.
Όσο αληθινές κι αν φαίνονται, οι πρώτες πολύτιμες αναμνήσεις σας πιθανότατα εμφυτεύτηκαν βλέποντας φωτογραφίες ή ακούγοντας τις ιστορίες των γονιών σας σχετικά με την αναμονή στην ουρά για τα φλιτζάνια του τσαγιού που περιστρέφονται. Η ανάκληση αυτών των κατασκευασμένων αναμνήσεων ξανά και ξανά τις εδραίωσε στον εγκέφαλό σας, κάνοντάς τις τόσο ζωντανές όσο οι τελευταίες καλοκαιρινές σας διακοπές.
Οι άνθρωποι γενικά δεν θυμούνται τίποτα πριν από την ηλικία των 3 ετών και οι ικανότητες μνήμης των παιδιών δεν ωριμάζουν πλήρως μέχρι την ηλικία των 7 ετών.
«Είναι ένα παράδοξο κατά μία έννοια», λέει ο νευροεπιστήμονας Flavio Donato από το Πανεπιστήμιο της Βασιλείας. «Τη στιγμή που ο εγκέφαλος μαθαίνει με ρυθμό που δεν θα εμφανιστεί ποτέ ξανά σε όλη τη διάρκεια της ζωής, αυτές οι αναμνήσεις φαίνεται να μην κολλάνε στον εγκέφαλο»
Για πολλά χρόνια, οι ερευνητές υπέθεταν ότι ο εγκέφαλος των μωρών απλώς δεν είναι αρκετά ώριμος για να σχηματίσει μόνιμες αναμνήσεις. Οι θεωρίες αφθονούν ως προς το εάν πρόκειται για βιολογική ανωριμότητα ή για κάτι πιο ψυχολογικό, όπως η έλλειψη αίσθησης του εαυτού του ως άτομο ή η ικανότητα χρήσης της γλώσσας. Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ωστόσο, πίστευε ότι τα βρέφη δημιουργούν αναμνήσεις, αλλά ο εγκέφαλος τις καταστέλλει και έτσι ξεχνάμε την ψυχοσεξουαλική εμπειρία της γέννησης. Ονόμασε τη διαδικασία «βρεφική αμνησία».
Νέα έρευνα αρχίζει να υποδηλώνει ότι ο Φρόιντ είχε δίκιο για τη λήθη, αν όχι για τον σκοπό της. Φαίνεται ότι ο εγκέφαλος μπορεί πραγματικά να δημιουργήσει αναμνήσεις πριν από την ηλικία των 3 ετών -αν και ίσως με διαφορετικό τρόπο από τις αναμνήσεις των ενηλίκων- και αυτές οι αναμνήσεις μπορεί να επιμείνουν μέχρι την ενηλικίωση. Αλλά δεν μπορούμε συνειδητά να τους προσεγγίσουμε.
Κανείς δεν είναι σίγουρος γιατί υπάρχει η βρεφική αμνησία, αλλά μελέτες έχουν δείξει ότι και πολλά άλλα θηλαστικά την βιώνουν, υποδηλώνοντας ότι δεν συνδέεται με τη γλώσσα ή την αυτογνωσία. Αντίθετα, αυτή η λήθη πιθανότατα εξυπηρετεί κάποιον εξελικτικό σκοπό, είτε βοηθάει τους νέους εγκεφάλους να μάθουν πώς να αποδίδουν τη σωστή σημασία στα γεγονότα είτε αναπτύσσουν ένα πλαίσιο για τα συστήματα μνήμης που θα χρησιμοποιούν σε όλη τη ζωή.
«Απλώς αποδεχθήκαμε (τη βρεφική αμνησία])ως γεγονός της ζωής, ως αναπόφευκτη συνέπεια της ανάπτυξης του εγκεφάλου», ενώ στην πραγματικότητα μπορεί να είναι ουσιαστικό, λέει ο νευροεπιστήμονας Tomás Ryan στο Trinity College του Δουβλίνου. Ό,τι και να κάνει, λέει, «θα είναι κάτι που θα ξεπερνά το μεγαλύτερο μέρος του βασιλείου των θηλαστικών».
Για να καταλάβουν πώς λειτουργεί αυτή η φυσική διαδικασία, οι ερευνητές φέρνουν νήπια στο εργαστήριο για τεστ μνήμης και χειραγωγούν τις αναμνήσεις των τρωκτικών με σύγχρονα εργαλεία όπως η οπτογενετική, τα οποία μπορούν να ενεργοποιήσουν επιλεκτικά τους νευρώνες που κωδικοποιούν μια συγκεκριμένη μνήμη.
Τέτοια πειράματα, ελπίζουν, θα μπορούσαν να είναι το κλειδί για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ξεχνιούνται οι πρώιμες αναμνήσεις, πώς τα ίχνη αυτών των πρώιμων αναμνήσεων θα μπορούσαν να διαμορφώσουν τη μετέπειτα ζωή μας, πώς παράγοντες όπως οι λοιμώξεις και το άγχος στην πρώιμη ζωή επηρεάζουν την ικανότητα μνήμης σε όλη τη ζωή και εάν οι απρόσιτες μνήμες μπορούν να επανενεργοποιηθούν.
Το εργαστήριο της SARAH POWER στο Ινστιτούτο Μαξ Πλανκ για την Ανθρώπινη Ανάπτυξη είναι ένα πολύχρωμο μέρος με μαγικές ζούγκλες, ερήμους και θαλασσινά τοπία που προβάλλονται στους τοίχους ενός μικρού δωματίου. Παιδιά μεταξύ 18 μηνών και 24 μηνών παίζουν ανάμεσα σε κουτιά διάσπαρτα στο δωμάτιο, προσπαθώντας να θυμηθούν ποιο κουτί περιέχει το βελούδινο παιχνίδι που είδαν την τελευταία φορά που ήταν στο δωμάτιο της ζούγκλας ή στο δωμάτιο της ερήμου.
Η Power εκτελεί την πρώτη προοπτική μελέτη που θα μετρήσει πώς αναπτύσσεται η ικανότητα των παιδιών να θυμούνται πληροφορίες με την πάροδο του χρόνου.
Πολυάριθμες αναδρομικές μελέτες έχουν εξετάσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι ανακαλούν τις πρώτες τους αναμνήσεις, αλλά αυτές οι αναμνήσεις μπορεί να επηρεαστούν σε μεγάλο βαθμό από παράγοντες όπως ο πολιτισμός ή η αφήγηση των γονιών. Επιπλέον, ορισμένες έρευνες δείχνουν ότι η ικανότητα των παιδιών να βάζουν ημερομηνία στις αναμνήσεις τους αναπτύσσεται σε διαφορετικό χρόνο από την ικανότητα να θυμούνται, καθιστώντας δύσκολο τον εντοπισμό μιας «πρώτης» ανάμνησης.
Η Power σχεδιάζει να παρακολουθήσει τα 360 παιδιά στη μελέτη για 6 μήνες — και ενδεχομένως πολύ περισσότερο. Θα παρακολουθήσει πώς αναπτύσσονται οι ικανότητές τους στη μνήμη κατά την παιδική ηλικία και θα μετρήσει την εγκεφαλική τους δραστηριότητα με ηλεκτροεγκεφαλογραφία (EEG).
Οι γονείς των παιδιών συμπληρώνουν μεγάλα ερωτηματολόγια σχετικά με παράγοντες που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την ανάπτυξη του εγκεφάλου, όπως το είδος του παιδικού σταθμού που πηγαίνει το παιδί, οι γλωσσικές του ικανότητες και αν η μητέρα του παιδιού προσβλήθηκε από τον COVID-19 ενώ ήταν έγκυος.
Ο κύριος στόχος, λέει ο Power, είναι να καταλάβουμε πότε ακριβώς ο αναπτυσσόμενος εγκέφαλος ενεργοποιεί την ικανότητα να σχηματίζει προσβάσιμες μακροπρόθεσμες αναμνήσεις.
«Είναι πραγματικά δύσκολο να προοδεύσουμε να κάνουμε άλλες ερωτήσεις αν δεν ξέρουμε πότε ακριβώς συμβαίνει», λέει. Τα πρώτα της στοιχεία δείχνουν ότι είναι περίπου 20 μήνες.
Τα παιδιά αυτής της ηλικίας που έμαθαν να συνδέουν ένα παιχνίδι με μια συγκεκριμένη τοποθεσία σε κάθε δωμάτιο μπορούν να θυμούνται τις πληροφορίες για έως και 6 μήνες, ενώ τα μικρότερα παιδιά τις θυμούνται μόνο για περίπου 1 μήνα.
Οι ερευνητές συνεχίζουν να προβληματίζονται για τον σκοπό της βρεφικής αμνησίας, αναζητούν επίσης στοιχεία σχετικά με τους υποκείμενους μηχανισμούς. Οι Ryan και Frankland προτείνουν ότι η ταχεία γέννηση νέων νευρώνων, γνωστή ως νευρογένεση, στα βρέφη μπορεί να αντικαθιστά τις μνήμες και ότι η βρεφική αμνησία εξαφανίζεται μόλις επιβραδυνθεί η νευρογένεση. Όταν η ομάδα του Φράνκλαντ χρησιμοποίησε ένα φάρμακο για την καταστολή της νευρογένεσης στον ιππόκαμπο σε βρέφη ποντίκια, οι νεαροί πραγματοποίησαν τόσο καλά τεστ μνήμης όσο και οι ενήλικες. Η θεραπεία ενήλικων ζώων με φάρμακα ή ερεθίσματα όπως οι τροχοί άσκησης που αυξάνουν τη γέννηση νευρώνων, εν τω μεταξύ, προκάλεσε αμνησία .
Εάν τα παλιά εγγράμματα απλώς προλαμβάνονται από νέα, πιο σημαντικά χωρίς απαραίτητα να διακόπτονται οι υπάρχουσες συνδέσεις, λέει ο Ryan, ο εγκέφαλος μπορεί να μην ξεχάσει ποτέ τίποτα πραγματικά. Ο Ράιαν σημειώνει ότι τα άτομα με νόσο Αλτσχάιμερ τείνουν να αρχίζουν να ξεχνούν πράγματα πολύ πριν ο εγκέφαλός τους αποκτήσει σημαντική κυτταρική βλάβη, υποδηλώνοντας ότι τα εγγράμματά τους είναι ως επί το πλείστον άθικτα και κάποια άλλη διαδικασία προκαλεί απώλεια μνήμης. Αν ναι, λέει ο Ryan, οι παλιές αναμνήσεις μπορεί να ανακτηθούν.
Ο Newcombe δεν είναι πεπεισμένος ότι το πείραμα αποδεικνύει ότι οι ξεχασμένες αναμνήσεις εξακολουθούν να είναι διαθέσιμες με ουσιαστικό τρόπο. Αν και η διέγερση ενός συγκεκριμένου συμπλέγματος νευρώνων μπορεί να προκαλέσει μια συμπεριφορά σε ένα ποντίκι εργαστηρίου, λέει, είναι μια εξαιρετικά τεχνητή διαδικασία που δεν συμβαίνει στην πραγματική ζωή.
Ο Frankland επισημαίνει ότι οι ερευνητές εξακολουθούν να διαφέρουν σχετικά με το εάν ο ενήλικος ιππόκαμπος μπορεί να δημιουργήσει νέους νευρώνες. Εάν όχι, η νευρογένεση θα ήταν ένας απίθανος μηχανισμός για τη λήθη των ενηλίκων.
Η βρεφική αμνησία θα μπορούσε ακόμη και να αποκαλύψει εντελώς νέες ιδέες για την ανθρώπινη μνήμη γενικά.
Οι ερευνητές θεωρούν τους νεαρούς εγκεφάλους ως πιο εύπλαστες εκδοχές του εγκεφάλου των ενηλίκων, αλλά η μυστηριώδης και σχεδόν καθολική ύπαρξη της βρεφικής αμνησίας υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχουν πιο θεμελιώδεις διαφορές.
«Πιστεύω ότι μπορεί κανείς να κερδίσει πολλά αν σκεφτεί κανείς τον εγκέφαλο του βρέφους όχι απλώς ως μια πιο περιορισμένη έκδοση ενός εγκεφάλου ενηλίκου, αλλά ως μια μηχανή που θα μπορούσε ακόμη και να λειτουργήσει με διαφορετικούς κανόνες από ό,τι ο εγκέφαλος των ενηλίκων», καταλήγει ο Ράιαν.
Πηγή: Scient
