Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Today Press
του Πάνου Μπαίλη
Ως το Φανάρι οι προειδοποιητικές πινακίδες για τσουνάμι. Πόσο απειλείται η Αγία Σοφία από έναν νέο σεισμό;
Ως το Φανάρι και το Οικουμενικό Πατριαρχείο φτάνουν οι προειδοποιητικές πινακίδες για τσουνάμι, ενώ τις τελευταίες μέρες γίνονται εργασίες στήριξης σε πολλά δημόσια κτήρια και κυρίως σε σχολεία. Αν και τα 2/3 των κτηρίων της Πόλης θεωρούνται ευάλωτα, τα μνημεία στην πλειοψηφία τους δεν αντιμετωπίζουν προβλήματα. Εξαίρεση, ίσως, αποτελεί η Αγία Σοφία η οποία έχει υποστεί ζημιές ειδικά από τη στιγμή που έχει μετατραπεί σε τζαμί.
Είναι τέτοια τα προβλήματα του μνημείου που ακόμη και ο πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Συνδέσμου Ιστορίας της Τέχνης, Σερίφ Γιασάρ, δήλωσε πρόσφατα πως «αν η Αγία Σοφία δεν αποκατασταθεί, θα καταρρεύσει με τον πρώτο σεισμό».
Παρά τις ανησυχίες, όμως, δεν θα πρέπει να αγνοηθεί το γεγονός ότι η Αγία Σοφία έχει αντέξει 65 σεισμούς έντασης μέχρι 7,4 ρίχτερ. Οι μεγαλύτερες ζημιές καταγράφηκαν το 869 μ.Χ όταν υπέστη ρωγμές σε πολλά σημεία. Ωστόσο, ο ναός λόγω των υλικών που κατασκευάστηκε δεν φαίνεται να απειλείται. Απειλούνται όπως οι νεότερες παρεμβάσεις.
Η στατικότητα της Αγίας Σοφίας αλλά και των άλλων χριστιανικών μνημείων έχει απασχολήσει την τελευταία δεκαετία Έλληνες και Τούρκους Επιστήμονες με τον πρόεδρο του ΟΑΣΠ κ.Ευθύμη Λέκκα (μετά τον σεισμό του 2019) να εκφράζει τον προβληματισμό του για την ανθεκτικότητα των συγκεκριμένων κτηρίων.
Τότε, αναφερόμενος στην Αγία Σοφία, είχε τονίσει ότι «ένας σεισμός, το ρήγμα νότια της Κωνσταντινούπολης και ένας σεισμός μεγάλος της τάξεως των 7 βαθμών, οπωσδήποτε θα έχει επιπτώσεις σε ένα μεγάλο τμήμα της Κωνσταντινούπολης και βέβαια στα μνημεία της Κωνσταντινούπολης. Η Αγιά Σοφία στα 1.500 χρόνια που έχει διαγράψει την ιστορία της ναός σύμβολο για την Ορθοδοξία, έχει υποστεί τη φθορά του χρόνου, έχει υποστεί όλα αυτά που έχει υποστεί, συνεπώς έχει αυξημένη τρωτότητα. Δεν μπορούμε να πούμε τι ζημιές θα αναπτυχθούν και σε πόσο εύρος».
Αντίθετα με τα χριστιανικά μνημεία, το 2019 αν και ο σεισμός ήταν έντασης 5,7 ρίχτερ ζημιές είχαμε σε τζαμιά στα οποία κατέρρευσαν μιναρέδες.
Τον προηγούμενο χρόνο, το 2018, ένας σεισμός στη Γιάλοβα (στη θάλασσα του Μαρμαρά), αν και ήταν έντασης 4,1 της κλίμακας Ρίχτερ, προκάλεσε το ενδιαφέρον των Τούρκων σεισμολόγων οι οποίοι εξέφρασαν την ανησυχία τους για το μέλλον.
Παρατηρώντας το φαινόμενο προέβλεψαν ότι αναμένονται τουλάχιστον τρείς μεγάλοι σεισμοί μετά το 2033 και ότι θα επηρεάσει το 35% της ασιατικής πλευράς της πόλης και το 65% της ευρωπαϊκής. Επίσης προέβλεψαν ότι ο σεισμός θα χτυπήσει και την Αγία Σοφία μέχρι το μεγάλο τζαμί του Σουλεϊμάν στον Κεράτιο Κόλπο. Σύμφωνα με τις προβλέψεις τους ένας σεισμός κάτω από αυτή την περιοχή θα είναι πάρα πολύ ισχυρός και θα προκαλέσει καταστροφές στα ιστορικά μνημεία.
Με αφορμή τον τελευταίο σεισμό στην Τουρκία που σημειώθηκε πριν από ένα χρόνο με, τουλάχιστον, 50.000 νεκρούς η ανθεκτικότητα της Αγίας Σοφίας επανήλθε στη δημοσιότητα. Μάλιστα η εφημερίδα Σαμπάχ είχε εκτενές άρθρο με τον τίτλο: «Οι εργασίες αποκατάστασης συνεχίζονται στο τέμενος της Αγίας Σοφίας για το μεγάλο σεισμό της Κωνσταντινούπολης…» .
Σύμφωνα με δηλώσεις του αρχιτέκτονα ,μέλους της επιστημονικής επιτροπής για την αποκατάσταση των ζημιών στο ναό ,Ιχσάν Σαρί, ως προς τις επιπτώσεις ενός σεισμού , «η απόσταση του ρήγματος ενός ενδεχόμενου σεισμού στην Κωνσταντινούπολη είναι 17 χιλιόμετρα από την Αγία Σοφία». Εξέφρασε ωστόσο, την ελπίδα ότι δεν θα υπάρχουν προβλήματα: «Αυτό το μνημειώδες αρχιτεκτόνημα άντεξε τον τελευταίο μεγάλο σεισμό της Κωνσταντινούπολης το 1894 και γνωρίζουμε ότι δεν υπέστη μεγάλες επιπτώσεις. Ελπίζω θα αντέξει και έναν επόμενο σεισμό, αλλά ένα μνημείο ηλικίας 1486 ετών είναι σε κάθε περίπτωση μια ευάλωτη κατασκευή. Ως εκ τούτου, πρέπει να το σταθεροποιήσουμε από άκρου εις άκρον. Προσπαθούμε να κάνουμε το κατά το δυνατόν καλύτερο».
Μέσα σε αυτό το κλίμα και το Οικουμενικό Πατριαρχείο ανησυχεί περισσότερο για τις ζημιές και τις επιπτώσεις στον πληθυσμό παρά για την τύχη των χριστιανικών μνημείων και των ναών. Όπως εκτιμούν, οι ναοί άντεξαν μέχρι τώρα πολλούς σεισμούς καθώς έχουν χτισθεί πριν από πολλούς αιώνες. Ο πιο νέος ναός έχει κτιστεί τις αρχές του 20 αιώνα…
Κωνσταντινούπολη: 20 αιώνες σεισμοί…
Η Κωνσταντινούπολη ήταν και παραμένει μια σεισμογενής περιοχή η οποία από το 342μ.Χ έως και σήμερα έχει δοκιμαστεί δεκάδες φορές. Και αν τώρα οι αρχές προσπαθούν με νέες κατασκευές να ξορκίσουν το κακό, τότε δεν είχαν παρά τις λιτανείες στις οποίες κατέφευγαν κάθε φορά που «πολλοί σεισμοί εγένοντο».
Ειδική αναφορά κάνουν οι ιστοριογράφοι για τους σεισμούς που καταγράφηκαν είκοσι χρόνια μετά τα εγκαίνια της Αγίας Σοφίας το 537 μ.Χ αποδίδοντας την έντονη αυτή σεισμική δραστηριότητα στη χρησιμοποίηση από τον Ιουστινιανό μαρμάρινων τμημάτων και στύλων από αρχαίους ναούς για την ανέγερση της Αγίας Σοφίας.
Ο σεισμός, με τεράστιες ζημιές, σημειώθηκε το 557 (είχαμε τρείς σεισμικές δονήσεις) εξ’ αιτίας των οποίων έπεσαν μεγάλα τμήματα των τειχών, πολλές εκκλησίες (Αγίου Σαμουήλ, Παναγίας του Πεταλά, Αγίου Βικεντίου, Αγίων Στρατονίκου και Καλλινίκου κ.ά.). Οι μετασεισμοί διήρκεσαν για πολλές μέρες. Ο καταπονημένος τρούλος της Αγίας Σοφίας, διαμέτρου 32 μ., έπεσε στις 7 Μαΐου 558, στη διάρκεια εργασιών επισκευής του, ενώ πολλοί ναοί και μοναστήρια καταστράφηκαν από τον σεισμό του 740μ.Χ
Στις 26 Οκτωβρίου 986, πολύ ισχυρός σεισμός μεγέθους 7,5 R και έντασης ΙΧ βαθμών έπληξε την Κωνσταντινούπολη. Γι’ αυτόν, μας πληροφορούν οι χρονογράφοι Λέων ο Διάκονος, Μιχαήλ Γλυκάς και Γεώργιος Κεδρηνός. Ο Άραβας συγγραφέας Ελ Μακίν χρονολογεί τον σεισμό στο 989. Πολλά σπίτια κατέρρευσαν και καταπλάκωσαν τους ενοίκους τους. Τα χωριά γύρω από την Πόλη καταστράφηκαν. Παρατηρήθηκε θαλάσσιο σεισμικό κύμα που έπνιξε έναν στυλίτη μοναχό. Ο κεντρικός τρούλος και ο δυτικός θόλος της Αγίας Σοφίας έπαθαν μεγάλες ζημιές.
Τσουνάμι παρατηρήθηκε και στον σεισμό του 1331 με το θαλάσσιο κύμα να καταστρέφει τα παράλια τείχη της Κωνσταντινούπολης και τις πόρτες τους ενώ κατέκλυσε και πολλά σπίτια. Στο σεισμό του 1344 το τσουνάμι κατέκλυσε τις ακτές σε βάθος δύο χιλιομέτρων και άφησε στο περασμά του διαλυμένα πλοία, γκρεμισμένα κτίρια ενώ σκέπασε τη στεριά με λάσπη και νεκρά ψάρια.
Μετά το 1453, δεν έχουμε πολλές πληροφορίες για τους σεισμούς που «χτύπησαν» την Κωνσταντινούπολη. Σύμφωνα με νεώτερες μελέτες παρατηρήθηκαν ισχυρότατες δονήσεις στην Κωνσταντινούπολη στις 14 Σεπτεμβρίου 1509. Τότε γκρεμίστηκαν 1070 σπίτια, 109 τζαμιά και μεγάλο μέρος των τειχών.
Πολλά σπίτια Ρωμιών και δημόσια κτήρια καταστράφηκαν την 10η Ιουλίου 1894 : «… ότε εις τας 12 ώρ. 23 λ. η γη εμυκήσατο σφοδρώς και κατεσείσθη επί 16 δευτερόλεπτα μετά φοβεράς προϊούσης εντάσεως… Η πρώτη αυτή δόνησις ήτο, ως πάντοτε σχεδόν, η σφοδροτέρα και αύτη επέφερε την καταστροφή πολλών επισφαλών κτιρίων, ιδία δε της αγοράς της πόλεως φονεύσασα προς τούτοις και εκατοντάδας ολοκλήρους ανθρώπων».
Οι σεισμοί ποτέ δεν σταμάτησαν στην Τουρκία με χιλιάδες νεκρούς και τεράστιες ζημιές. Ο πλέον καταστροφικός ήταν αυτός που έγινε το 1963, ενώ σοκ είχε προκαλέσει αυτός του 1999 που έπληξε κυρίως τη Νικομήδεια.
Ο σεισμός ήταν το αποτέλεσμα μιας ακολουθίας κατά μήκος του ρήγματος της Βόρειας Ανατολίας που ξεκίνησε το 1939, προκαλώντας μεγάλους σεισμούς που μετακινήθηκαν προοδευτικά από την ανατολή προς τη δύση σε μια περίοδο 60 ετών.
‘Ένας ακόμη σεισμός που συνδέεται με την Ελλάδα είναι αυτός που σημειώθηκε στις 30 Οκτωβρίου 2020 περίπου 14 χλμ βορειοανατολικά της Σάμου. Αν και η Σάμος ήταν πιο κοντά στο επίκεντρο, ήταν η Σμύρνη, 70 χλμ βορειοανατολικά που επλήγη περισσότερο. Περισσότεροι από 100 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, ανάμεσά τους και δύο έφηβοι στη Σάμο, ενώ περισσότεροι από 1.000 είχαν τραυματιστεί.
